wnicą; wody jej i sąsiednich bagien uprowadza kanał Kiełbaski, dalej Topiec poniżej Brąźna, Powę poniżej Konina, strumień z pod Zarzewka, Prosnę wprost Tarnowag Lutynię wprost Orzechowa i kilka drobnych strumieni bez nazwy. Prawe dopływy wchodzą częstokroć w łączność z Notecią, a przez nią i z Wisłą, za pośrednictwem jezior, których wody odlewają się w jedne lub drugą stronę. Tu należą Wiercica, niegdyś dawne koryto Warty, wprost Drążna, Krąpin, zbierający wody z bagien okolicznych, Morzysławski kanał, uprowadzający część wód z systematu jezior Gosławskiego, Pątnowskiego, Licheńskiego i Slesińskiego, Grabielna al. Meszna, poniżej Lądka, z jeziora Powidzkiego, Września pod Pietrzykowem i Maskawa pod Kępą. Droga żelazna przecina Wartę w dwóch miejscach poniżej Orzechowa linia JaroczynWrześnia i pod Solcem linia Jaroczyn Poznań. Ód Szremu na Poznań do Obornik bieg Warty ma kierunek północny obu jej brzegom towarzyszą z początku dość liczne kałuże i jeziorka, będące pozostałościami dawnego łożyska; twarde brzegi leżą stosunkowo bliżej niż w poprzednim oddziale, dolina jest przeto nieco węższą, a obszar podczas wylewu zatapiany, tem samem, mniejszy. W. płynie na Jaszkowo, Orkowo, Krajkowo, Rogalin, Rogalinek, Łęczycę, gdzie koryto ustala się, aż do Poznania, skąd na Czerwonak, Owińska i Gołaszyn dąży do Obornik. Poniżej Mosiny wpada z lewej strony strumień zostający w łąjczności z Obrą przez kanał Obrzańskie z prawej zaś Kopia pod Czapurami, Cybina i Główna pod Poznaniem Od Obornik aż do uścia W. płynie ku zachodo wi, z nieznacznem południowem odchyleniem i tylko w okolicy Landsberga, a mianowicie od Skwierzyny do Kiełczyna Koeltsohen rzeka na niewielkiej przestrzeni robi trzy gwałtówne zakręty ku północy do Santoka, ku zachodowi do Wieprzyc i ku południowi do Kołczyna, poozem dawny swój odzyskuje kierunek. Jestto najzawilsza część biegu, splątanego mnóstwem ramion, otoczonego jeziorami, o spadku nieznacznym i w nizinie szerokiej. Stan taki rozpoczyna się poniżej Wroneków i Obrzycka Obersitzko od wsi Chojny. Prawy brzeg zajmują rozległe lasy, ciągnące się nieprzerwanie na długości kilkudziesięciu kilometrów, od Chojnów do Skwierzyny. Warta płynie na Sieraków Zirke, Międzychód Birnbaum i Skwierzynę, poniżej której, niedaleko wsi Borken weder opuszcza Poznańskie i wchodzi do Brandenburgii na Santok i Landsberg. Tu się zaczynają błota Wartskie WartheBruoh, których częśó skanalizowana oddaną została kulturze liczne rowy i kanały uprowadzają zbyteczną wodę do głównego koryta, ujętego, gdzie wypada, groblami; powstałe stąd obszary osuszono odznaczają się wyjątkową żyznością, możnaby je nazwać żuławami warokiemi. Stąd też powstały w ostatnich czasach kwitnące po obu brzegach osady w miejscowościach, które przedtem niedostępne były dla swego bagnistego położenia. Uście Warty leży pod Kostrzyniem. Z dopływów ważniejsze są z lewej strony Samica Wschodnia pod Kiszewom, Samica Zachodnia pod Obrzyckiem, Ostroroga pod Nowym Mostem Neubrueck, Kwilcz, odpływ kilku jezior, pod Sierakowem, Kamionna pod Międzychodom, Obra będąca także w bezpośrednim związku Odrą poniżej Skwierzyny, oraz kilka strumieni w Brandenburgii jak Ledling, Postum, Lenze. Z prawej Wełna pod Obornikami i Noteó Netze pod Santokiem. Brak dopływów z prawej strony między uściem Wełny i Noteci objaśnia się równoległym biegiem i wielkiem zbliżeniem tej ostatniej rzeki do Warty, skutkiem czego dla rozwoju większych strumieni nie ma miejsca. Poczynając od Szremu drogi żelazne przecinają Wartę w następujących punktach w Poznaniu dwukrotnie, pod Obornikami, pod Wronkami i pod Kostrzyniem dwukrotnie. Zbierając wszystko co wyżej powiedziano, bieg Warty, uwarunkowany jej zakrętami, da się podzielić na sześć części a mianowicie od źródeł do Częstochowy przy kierunku północnozachodnim, od Częstochowy do wsi Ograbię, wielką liniją spiralną na Mstów, Pławno i Działoszyn, od Ograbli do Koła z kierunkiem północnym, od Koła do Szremu z kierunkiem zachodnim, od Szremu do Obornik z kierunkiem północnym, wreszcie od Obornik do ujścia z kierunkiem zachodnim, przy lekkiem południowem nachyleniu. Punktem najbardziej południowym są okolice źródeł, północnym Santok, zachodnim ujście, wschodnim Pławno. Doliny, w których W. płynie ku północy, są wogóle węższe, z brzegami wyniosłejeszemi i twardszemi, można je przeto uważać za doliny wyłomowe, poprzeczne, gdy tymczasem te, w których W. dąży ku zachodowi, są zazwyczaj szerokie i poczytywać je można za doliny podłużne. Przy ogólnym ruchu handlowym wschodniozachodnim te ostatnie mają co do swego znaczenia przewagę nad pierwszemi, na co wpływa także zasadniczy kierunek wschodniozachodni dwóch dopływów Neru, zbliżającego Wartę do Bzury i Noteci, zbliżającej ją do Brdy, czyli, oo na jedno wychodzi środkowa Wisła przedłuża swoją drogę wodną właśnie w kierunku zachodnim przez Bzurę Ner i Brdę Noteć do Warty; a jakkolwiek żadna z tych linii nie łączyła dawniej bezpo

Warta