odchyleniem ku północy; na tej przestrzeni przyjmuje z lewej strony strumień bez nazwy pod Szczepocicami, takiż strumień między Kijowem i Jankowicami, oraz Liswartę, znaczny i zasobny dopływ poniżej Zabranowa. Liswartą sprawia głównie, że rzeka staje się już możliwą, jeśli nie do żeglugi, to przynajmniej do spławu. Z prawej strony wpadają Radomką powyżej Szczepocic, przychodząca z pod Radomska, Pisia powyżej Stoczków, przychodząca z pod Brzeźnicy, wreszcie strumień z pod Radziechowie, odwadniający obszerne błoto Brzezinki. W okolicach Działoszyna rzeka przebija się przez kraj pagórkowaty, stanowiący częśó wyniosłości Wieluńskiej, brzegi Warty są twardsze i miejscami strome, stąd też osady przysuwają się do samego nieraz koryta i są wogóle dość Hozne. Pod Działoszynem rozpoczyna się ostatni zakręt wspomnianej już linii spiralnej; jestto tak zwane kolano Warty, w którem rzeka przyjmuje kolejno kierunek południowozachodni, północny i północnowschodni, płynąc na Lisowice, Bobrowniki, Załęoze aż do wsi Ograbię; lewy brzeg spada miejscami stromo, dopływy zaś płyną w dosyć głębokich jarach, jak np. strumienie w okolicy Załęoza, potoki z pod Grabowa, z pod Dzietrzników i z pod Pątnowa wszystkie z lewej strony. Od Ograbli aż do Koła bieg Warty zachowuje stale kierunek północny, z pewnemi modyfikacyami północnowschodniego lub północnozachodniego dążenia. Wyniosłe zbocza trzymają się zrazu dość blisko brzegu, zwłaszcza prawego, lecz powoli dolina się rozszerza, pagórki oddalają się coraz bardziej, aż wreszcie W. wstępuje na rozległą nizinę, o bardzo nieznacznem pochyleniu. Płynie ona leniwo na Kamień, Krzeczów, Drobnice, Raduczyce, Ossyjaków, Bębnów, Strobin, Konopnicę, Rychłocice, Jarooice, miasteczko Burzenin i Tyczyn do wsi Pstrykonie, gdzie z prawej strony zasila Wartę Widawka, płynąca obszerną podmokłą równiną, Tu rozpoczyna się po obu stronach szeroka nizina nadbrzeżna, zalewana podczas każdego większego przyboru wody, skutkiem czego wsi i miasteczka wznoszą się w pewnem oddaleniu od głównego koryta, jak np. Bobrowniki, Chojno, Strońsko, Podłęźyce i t, p. Od Sieradza, położonego na lewym brzegu, Warta dzieli się na liczne ramiona, obejmujące żyzne ale niebezpieczeństwem powodzi zagrożone wyspy, na których leżą, wsi Sucha, Mnichów, Osowa i t. d. Śtan takiego dzielenia się koryta trwa, z pewnemi przerwami aż do samego uścia, i wpływa niepomiernie na mitręgę w żegludze, która przez sprowadzenie Warty do jednego koryta mogłaby stać się prawidłową i większe przynosić usługi. Zostawiwszy I miasteczko Wartę na lewym brzegu, rzeka płynie na Mikołajewice, Tądow, Bródnie, Zaspy, Łyskowice do Skęczniewa, gdzie rozdział ramion staje się jeszcze wybitniejszym niż pod Sieradzem. Prawe wschodnie ramię zabiera większą ilość wód i pod nazwą Nowej Warty płynie na Uniejów, Ostrowsko, Kuczki, Lekaszyn, lewe zaś, zachodnie, pod nazwą Starej Warty, idzie na Piekaryj Człopy, Trzemsze, Sarbice, Koźmin i Kwiatków. Wprost wsi Niwice wpada Ner, przychodzący od zachodu w szerokiej bagnistej nizinie, stanowiącej przedłużenie niziny Bzury, bez widocznego od niej wododziału. Odtąd W. na Dobrowo i Zawadki płynie do Koła. Na tej przestrzeni rzeka przyjmuje z lewej strony Oleśnicę albo Niechmierowkę pod MałąWsią, strumień od Brzeźnicy pod Jarocicami, strumień od Chojna pod Sieradzem, Dźwigorzówkę pod Wartą i Teleszynę pod Trzemszami; z prawej zaś strumień od Kuźnicy Strobińskiej wprost Bębnowa, Widawkę pod Pstrykoniami. kilka drobnych potoków w okolicy Sieradza, Sadłówkę al. StrugęKwasiec pod Łyskowicami, Ner wprost Niwie, który wprzód pod Chełmnem złączył się ze starem korytem Warty, wreszcie Rgilówkę powyżej Koła. Od Koła aż po Szrem rzeka płynie stale ku zachodowi i wchodzi w obszar jezior na tak zwanem Pojezierzu Baltyckiem. Z początku tylko prawe jej dopływy zasilają się wodą jeziorną, później jednak, gdy W. wejdzie w granice w. ks, poznańskiego, siatka jezior rozpościera się po obu jej stronach. Od Koła też komunikacya wodna staje się bardziej prawidłową, gdyż rzeka, wzmocniona Nerem i mając koryto więcej jednolite, posiada stosunkowo dość znaczny i bardziej stały zapas wody. Płynie W. na Ochle, Wakowy, Piersk, Drążno, Patrzyków, Kurów, aż pod leżący na lewym brzegu Konin, skąd na Chorzeń, Rumin dąży do Sławska. Poniżej Sławska rzeka zrasza liczne kolonie osadników niemieckich, posiadające nazwy niemieckie Friedrichsfeld, Sophienthal, Ludwigsluet; dolina jej jest szeroką, a stała brzegi dość odległe, stąd osady i miasteczka Golina, Radolina i Lądek na prawym, Kopojno, Zagórów i Wrąbczyn na lewym brzegu, trzymają się zdała od łożyska. Zostawiwszy Pyzdry na prawym wyniosłym brzegu, W. wchodzi pod Tarnowem w granice w. ks. poznańskiego i jednocześnie przyjmuje z lewej strony pograniczną Frosnę. Rzeka w dość równym biegu mija Pogorzelice, Czeszewo, Orzechowo, Dębowo, Nowemiasto, Solec, Swiątczyn, Gogolewo, Zaborowo, Kępę, i dochodzi do Szremu. Na przestrzeni między Kołem a Szremem W. przyjmuje z lewej strony Kiełbaskę pod Wakowami zwaną także Ozapelną al. Pokrzy

Warta