u spodu tarczy r. 1556. Kościół par. kat. , p. w. Wniebowz. N. M. P. , istniał już przed r. 1439; w tym bowiem czasie biskup pozn. Andrzej z Bnina wystawił w miejscu starego nowy kościół z cegły i uposażył r. 1443. Kościół ten, spustoszony w pożarze miasta 1582, odbudowano r. 1601. Pobożno matrony, a między niemi Urszula Brzeźnicka, żona Kacpra, zabitego przez Arciszewskich, współdziedziczka Sz. , zaopatrzyły kościół w aparaty. Brzeźnicka darowała srebrną kadzielnicę z łańcuszkami w r. 1617. Biskup pozn. Maciej Łubieński poświęcił około r. 1630 ołtarz wielki. Uszkodzony w pożarach r. 1807 i 1814 i od nawiany następnie, stracił kościół swe cechy starożytne. Znajduje się w nim jeden tylko nagrobek, który Kacper Jaruzal Brzeźnicki wystawił żonie Urszuli Wielkiej Wsi. 1627. Zaprowadzone tu w r. 1637 bractwo literackie posiada przywilej Urbana VIII. Księgi kościelna zaczynają się od r. 1599. Par. liczącą 4386 dusz, składają Glińsko, Koszanów, Morownica, Nietążkowo, Nowa Wieś, Podszmigiel, Poladowo, Pruszczewo, Robaczyn i Szmigiel. Szkoły paraf. znajdują się w Sz. i Poladowie, Kościołek p. w. św. Wita na przedmieściu uchodzi za najstarszą budowlę w Sz. , stanął podobno w miejscu kościoła koszanowskiego, po którym nie został żaden ślad. Około r. 1595 odbywało się w kościołku św. Wita, za zezwoleniem dziedzica, nabożeństwo luterskie przez rok. Kościół szpitalny p. w. św. Ducha i św. Walentego założony w r. 1547 przez Rafała Leszczyńskiego, kasztelana przemęckiego, miewał swego kapłana aż do r. 1761; przydzielony następnie do kościoła paraf. , runął z biegiem czasu. Kościół luterański istniał w Sz. już około r. 1560; stał na przedmieściu, gdzie obecnie cmentarz ewangielicki. Gdy ten zgorzał, w r. 1595 Rozdrażewski, dziedzic, pozwolił wystawić nowy w rynku; w miejscu tego stanął obecny w r. 1644. Par. lutarska liczyła w r. 1860 w 75 osadach 3940 dusz, obok 13, 207 katolików. Kościół aryański stał na rogu rynku; założył go w r. 1584 Andrzej Dudycz, który biskupa katol. stał się gorliwym krzewicielem socynianizmu. Uzyskawszy indygenat. nabył on od Stanisława Cykowskiego część Szmigla, gdzie prócz kościoła wystawił także szkołę dla współwyznawców. Sz. stał się ogniskiem aryanizmu między r. 1589 i 1594; po Dudyczu apostołowali tu Andrzej Lubieniecki, Eliasz Arciszewski i inni, którzy z jezuitami poznańskimi zaciętą prowadzili polemikę. Pastorów aryańskich było 8; ostatni z nich Ernest Calbius żył około 1619 r. Kościół ich zgorzał w jednym z pożarów miasta i już nie powstał; szkolę zamknięto w r. 1637; proskrypcyę aryanów uchwalono w r. 1658. Cmentarz ich z sadzawką do chrztu znajdował się za bramą kościańską, naprzeciw luterańskiego. Szkoła luterańska powstała około r. 1630, o katolickiej wspominają wizyty kościelne z r. 1600 i 1685. Szpitala założony w r. 1547, dotrwał do naszych czasów. Około r. 1837 istniał w Sz. dom sierot. Ludność miejscowa trudni się rolnictwem, drobnym przemysłem i handlem. Niegdyś warzono tu słynne piwo, które z czasem ustąpiło grodziskiemu. W r. 1580 płaciło miasto 20 złp. soszu i 45 złp. 21 gr. podatku państwowego. Było wówczas 8 łan. miejskich, 27 rzemieśl. , 4 szynkarzy i 5 wiatraków. Pożary nawiedzały miasto w r. 1588, 1618, 1627, 1634, 1807 i 1814. W maju 1629 r. wzywano z ambony prześladowanych na 8zląsku luteranów. Napływ był wielki i cel osiągnięty; miasto zapełniło się Niemcami. Powietrze morowe, srożące się od 7 lipca 1709 do końca sierpnia 1710 r. , sprzątnęło niemal 2000 ludzi. Przy schyłku zeszłego wieku miał Sz. 3 kościoły katol. , 1 protest. , 2 bramy miejskie, 6 gmachów publicznych, 50 wiatraków i 343 dym; mieszkańców było 2125, między nimi 235 żydów, 67 sukienników, 53 młynarzy, 48 płócienników, 33 szewców, 28 szynkarzy, 16 garncarzy, 15 krawców, 14 kupców, 13 kuśnierzy, po 12 rzeźników i piekarzy, 7 bednarzy, 6 handlarzy sukna, po 5 kołodziejów, stolarzy i kowali, po 4 rymarzy, golarzy i handlarzy mąki, po 3 czapników, powroźników, mydlarzy, farbiarzy, oberżystów i handlarzy skór i żelaza, po 2 Olejników, foluszników, furmanów, muzykantów, cieśli, garbarzy, rękawiczników, guzikarzy, szmuklerzy, koszykarzy, handlarzy szkła i wyrabiaczy kapeluszów słomianych, 1 perukarz, brukarz, szklarz, murarz, szlusarz, kotlarz, iglarz, siodlarz, piernikarz, kominiarz, kapelusznik, złotnik, puszkarz, ptasznik, ceglarz, malarz i aptekarz. Dochody miejskie wynosiły 3094 tal. a długi 5105 tal; miasto utrzymywało kata i 2 stróżów nocnych; jarmarków odbywało się 6 do roku. Około r. 1809 było 2500 mk; w 1811 r. 2185 mk. w 352 dym. ; 1816 r. 2017 mk; 1843 r. 2793 mk. 824 kat. , 1612 prot. , 357 żyd. w 280 dym. ; 1861 r. 3242 mk; 1871 r. w 288 dym. 3373 mk. 1474 kat. , 1700 prot. , 199 żyd. , 1564 płci męz. , 1809 żeń. ; dzieci niżej 10 lat było 864, osób głuchoniemych 4, obłąkanych 4 i ociemniałych 2. Za pierwszego znanego dziedzica uchodzi Wincenty Łodzia z Kępy, woj. poznański 1386. Paprocki twierdzi, że jeden z synów Przecława z Gułtów nie z Gołuchowa, ststy wielkop. , żyjącego między r. 1359 i 1387, wziął należące do Leszna miasta Radomicko, Sz. i Kębłów. Inni przywodzą jakiegoś Ramziela, którego imię przy

Szmigiel