Sądy okręgowe są w Wałczu, Jastrowiu, March. Frydlądzie i Człopie. Ludność jest prawie całkiem niemiecką. Polacy mieszkają w większej liczbie tylko na pograniczu od w. ki. poznańskiego, w parafiach skrzetuskiej i pilskiej; w mieście Wałczu jest stosunkowo dosyć dużo inteligencyi polskiej; w całym powiecie nie ma więcej nad 1000 Polaków. Większych właścicieli polskich nie ma woale. We wsiach, zamieszkałych przez ludność niemiecką katolicką, szerzą się stowarzyszenia włościańskie Bauervereine, popierane przez katolickie stronnictwo centrum. Stowarzyszenia takie istnieją już w Wałczu, Tucznie i Sypniewie, Rzeki w powiecie należą wszystkie do dorzecza Noteci i uchodzą albo do Głdy Kueddow albo do Drawy, która przyjmuje z lew. brzegu dopływy biorące początek w pow. wałeckim Korytnicę i Płocicę. Drawa tworzyła niegdyś zachod. granicę powiatu, Płocica zaś stanowiła granicę aż poniżej Tuczna. Głda, prawy dopływ Noteci, przyjmuje z praw. brzegu dopływy Buczkę, Plitnicę, Krępnicę, Dobrzycę z jej lew. dopł. Piłą i Lubiankę; z lew. brzegu Pankowenicę i Głumia. Jezior jest dużo; ważniejszemi są Bieszkowskie, Bobrowe, Brocz, Byszkowskie, Bytyńskie, Czadowskie, Czarne, Czarne jez. Małe i W. , Damica, Długie al. Dolne niem. Dolgen, Dobrzyńczyk, Drabickie albo Drawsko, Górka Obere See, Izbiczno PielburgerSee, Karwiec, Kiembowo, Kłoków, Kopaniec KoepenickSee, Koprzywno, Korytnica, Korytniczka, Krępsko, Krosino, Lipno, Łowickie LobitzSee, Lubiańskie LebehnkeSee, Lubiecko LubowSee, Lubowieckie jezioro LuebtowSee, Machlińskie, Martwia Stara, Nabliny, Orle jez. WordelSee, Ostrowite, Pieczynek, Proszczyńskie jez. , Przyjaliny, Psie Głowy Hundskopf, Raduń, Rzepowskie jezioro, Studnica, Wałczków, Wałeckie, Włóknik, Wołgoszcz, Zbyczno, Żerdno ob. ,, Pow. wałecki przez Calliera. Komunikacyę ułatwiają bardzo liczne trakty bite, mianowicie 1 wałeckoczapliński 36 klm. długości w pow. mający; 2 wałeckofrydlądz ki 31 klm. ; 3 frydlądzkoczłopski 32; 4 człopskojastrowski przez Wałcz idący 63; 5 jastrowskopilski 33; 6 z Piły przez Gostomie do Ruszony 34; 7 z Gostomia do Wałcza 10 i 8 z Sypniewa do Jastrowia. Kolej pilskojastrowsko szczecinkowska przerzyna powiat od płn. na płd. w jego wschodniej części; dworce są w Jastrowiu, Plitnicy i Lubiance. Kolej drugorzędna zaś idzie z Wałcza do Piły; dworce są w Wałczu, Braksztynach, Skrzetuszu, w Białej Górze Gr. Wittenberg i Pile. Źródła 1, , Gesch. d. DeutschCroner Kreises von Schmidt, Thorn, 1867. 2 Bauu. Kunstdenkmaeler v. Westpreussen, str. 433 457. 3 Topographie des Koenigr. Preussen, Marienwerder, 1789, str. 107 i 117. 4 Powiat wałecki w XVI stuleciu przez Calliera. 5 Zeitsch. d. Westpreuss. Gesch. Ver. 1886, zesz. XVI, str. 114 116. 6 Opis historyczny kościołów paraf. w dawnej dyecezyi poznań. przez Łukaszewicza, t. I, str. 217 i dalsze. 7 Wspomnienia Wielko polski Raczyńskiego, II, 65. Kś. Fr. Wałdaj, miasto pow. gub. nowogrodzkiej, na brzegu jez. Wałdajskiego, pod 57 59 płn. szer. i 50 55 wsch dłg. , o 131 w. od Nowogrodu odlegle, ma 663 dm. 96 mur. , 4272 mk. 74 kat. , 17 rozkoln. , 49 ewang. , 54 żyd. , 6 cerkwi, 1 kaplica, 11 magazynów, 94 sklepów, szpital, dom przytułku, dom sierot, szkoła powiatowa i miejska, st. poczt. Do miasta należy 143 dzies. ziemi; dochody w 1860 r. wynosiły 9012 rs. W mieście jest 11 zakładów przemysłowych 3 fabr. świec, 3 dzwonków, 2 garbarnie, 704 rzemieślników. Mieszkańcy zajmują się rybołówstwem, pieczeniem obwarzanków, kowalstwem i wyrobem dzwonków. Przemysł i handel, dawniej znaczno, upadły z przeprowadzeniem drogi żelaznej. Za czasów niezależności Nowogrodu była w tem miejscu komora, około której powstała wieś, spalona przez Iwana Groźnego podczas jednego z pochodów na Nowogród. W r. 1770 otrzymał prawo miejskie. Wałdajski powiat leży w południowej części gubernii i zajmuje 126 mil al. 6101 w. kw. Powierzchnia bardzo falista a nawet górzysta. Przerzynają go tak zw. góry Wałdajskie, wchodzące z pow. demiańskiego i przechodzące jedną odnogą do pow. kresteckiego, drugą do borowickiego. Gleba w miejscowościach górzystych żwirowata, na wybrzeżach gór i strumieni gliniastopiaszczy sta. Z rzek najważniejsze Msta z Berezajem i Szliną, Borówka, Wałdajka, Kołomieniec. Jezior wiele, ważniejsze Seligier, Welje, Wałdajskie, Kaftino, Piros i in. Większych błot nie ma, natomiast wschodnia część powiatu obfituje w pomniejsze bagniska. W r. 1860 było w powiecie bez miasta 69, 408 mk. 114 katol. , 298 jednowier. , 28 rozkoln. , 150 ewang. , 71 żyd. i 14 mahom. , zajmujących się głównie rolnictwem, pomimo niewielkiej urodzajności gleby. Z ogólnej przestrzeni znajduje się 165, 422 dzies. pod rolą, do 23, 200 pod łąkami, około 123, 000 pod lasami. Sieją przeważnie żyto, owies i jęczmień oraz uprawiają len. W 1860 r. było w powiecie 24, 150 sztuk koni, 28, 450 bydła rogatego, 25, 600 owiec zwyczajnych, 12, 970 trzody chlewnej i 6290 kóz. Poboczne źródła zarobku stanowią rybołówstwo, wiązanie sieci i niewodów, rąbanie i tarcie drzewa,

Wałdaj

Wałdaj