wyznaczony przez stolicę apostolską złożony z opata jędrzejowskiego, czterech członków kapituły krakow. , scholastyka wrocław. i dwu innych duchownych. Sąd ten przyznał benedyktynom klasztor św. Wawrzyńca z dochodami, dziesięciny z Donaborowa i 12 grzywien srebra na pokrycie strat, jakie klasztor poniósł przez spustoszenie w czasie wojny. Wyrok ten potwierdził papież Honoryusz III w r. 1222 Kod. Wielkop. , Nr. 35 i 589. Wkrótce jednak spory się wznowiły i rozstrzyga je, jako sędzia polubowny, Tomasz, bisk. wrocławski, wraz z Rinaldem, arohid. opolskim, i Grzegorzem, proboszczem ze Skalmierza, we Wrocławiu r. 1234. Nakazują oni klasztorowi wrocławskiemu zwrócić nieprawnie przywłaszczone wsi, za zabrany kielich z kościoła św. Wawrzyńca oddać nowy i zapłacić opatowi tynieckiemu 35 grzyw. srebra za koszta sprawy. Opatom tynieckim jest wtedy Luthfridus. W XIV w. klasztor rozwija żywą działalność kolonizatorską na rozległych swych posiadłościach. W w 1328 opat Michał nadaje niejakiemu Ursowi Urso wś Pilzno do założenia na jej obszarze miasta na prawie niemieckiem. Imiona podpisanych na akcie zakonników Dobessio preposito, fratre Pribislao, Woysone, Borcone świadczą o przewadze żywiołu polskiego śród braci. Tenże opat nadaje r. 1334 Mikołajowi Smarzowi sołtystwa we wsiach Ujazd i Wróblewa dla lokacyi wsi na prawie niemieckiem. W wyborze środków prowadzących do powiększenia majątku zakonnicy nie przebierali i dla tego jest między przywilejami tynieckiemi wiele dokumentów interpolowanych i fałszowanych. Za Długosza posiadał klasztor 5 miast i około stu wsi a rościł sobie jeszcze pretensye do 50, które jakoby nieprawnie zostały przywłaszczone przez złych ludzi. Dbały o dobro kościoła Długosz wierzy w autentyczność dokumentów i praw klasztoru i potępia przywłaszczycieli między nimi jest Spytek z Melsztyna, gdy jednak mówi o dobrach biskupich, do których klasztor się przyznawał, wyraża się z pewnem wahaniem, opata zaś Mateusza, który korzystając z niedbalstwa biskupa Tomasza ze Strzempna zniósł probostwo w Tuchowie i uposażenie przyłączył do opackich dóbr, gromi jako niepomnego reguły zakonnej, nakazującej ubóstwo L. B. , III, 181. Historyk ten uważa Kazimierza I stanowczo za założyciela klasztoru, opowiada, że w r. 1044 przywiódł ze sobą 12 zakonników z Kluniaku, zbudował dla nich klasztor i uposażył go miastami, wsiami i czynszami. Uposażenie powiększył Władysław Herman z żoną Judytą, którą mnisi uważali za drugą założycielkę klasztoru. Za Długosza klasztor był murowany, obwiedziony murem z basztami, na których trzymano straż dniem i nocą. Przy klasztorze był piękny sad z dużemi drzewami i dwa ogrody warzywne. Od r. 1400 żywioł polski przemógł w klasztorze i odtąd spotykamy polskie nazwiska u opatów. Do szerzenia oświaty klasztor tyniecki nie przyczynił się niczem. Chociaż liczył do 90 zakonników i posiadał bogate środki, szkoły nie utrzymywał. Bogate opactwo stanowiło zwykle synekurę, nadawaną gorzej uposażonym biskupom. Kościół klasztorny nowy, na miejscu starego, wzniósł w r. 1622 ówczesny opat Stanislaw Łubieński. Prócz pobytu w klasztorze królewiczów w czasie zarazy r. 1467, zniszczenia klasztoru r. 1656 przez Szwedów, przed którymi zakonnicy uszli na Węgry, i opanowania twierdzy przez konfederatów w r. 1772 pod wodzą Viomenila, Choisiego i Saillanta, którzy ztąd 2 lutego zrobili pamiętną wycieczkę dla owładnięcia zamku krakowskiego, nie ma ważniejszych wypadków historycznych przywiązanych do tych murów. Pierwotnie miał opat tyniecki władzę nad wszystkiemi klasztorami benedyktyńskiemi w Polsce, Litwie i Szląsku i dla tego nosił tytuł archiopata; w XVII w. podlegały mu opactwa trockie na Litwie, orłowskie na Szląsku i prepozytury w Kościelnej pod Kaliszem, w Uniejowie i Tuchowie. Od czasów Długosza aż do zniesienia zakonu w r. 1816 posiadało opactwo następujące miasta i wsi Tyniec, Piekary, Ściejowice, Rącznę, Śmierdzące, Liszki zamieniono na Wołowice, Kaszów, Czutów, Czułówek, Nową Wieś w par. Liszki, Przeginię Duchowną, Czerniechów, Rybne, Baczyn, wszystkie na lewym brzegu Wisły prócz Tyńca, Regulice i Grodziec w pow. chrzanowskim, Skawinę mto założone na gruntach Babic Starych i Nowych i Pisar, i należące do par. wsi Sydzinę, Bojanowice, Bukowiec i Zorzów, Radzieszów z Bruszanowem i Bruszanowską Wolą nieistniejące, Powozowice w par. Czernichów, Łęczyny w par. Spytkowice, Opatkowice nad Wilgą, Gołkowice, Sierszę, Bodzanów, Łapczycę, Kolanów. Pogwizdów, Mniszkowie w par. Biskupice, Rutkę i Kargów koło Radłowa, Opatkowice koło Ciężkowic, Ujazd, Zdynię, Chojnice, Babice w par. Gromnik; koło Tuchowa Tuchów, Siedliska, Mesznę, Lubczę, Dąbrowę, Gromnik, Golankę, Zborowice, Kwiatonowice pod Bieczem, Zagorzany; w par, Przeczyca Samborzyn, Kawęczyn, Zagórze, mko Brzostek i wsi Kamienicę i Brzostecką Wolę, pół wsi Januszkowice w par. Klecze, wś Klecze, Brzyska nad Wisłoka, Kłodawę, Ujazd, , Wróblowice, Lipnicę, Bączal, Kołaczyce mto i wś Krajowice, Bryły i Czelustnicę w par. Jasiel, Warzyce, Nieplę, Chrzą

Tyniec