1891. Ważnem dziełem jest także kanalizacya miasta. Od dawna stoi w T. pułk dragonów. W okolicy miasta istnieje 7 cegielni. Na Niemnie ruch handlowy jest bardzo znaczny, około 16 parowców kursuje pomiędzy T. , Smolnikami, Kłajpedą, Labiawą, Królewcem, Przez rzekę prowadzą dwa mosty olbrzymi kolejowy wybudowany r. 1875 i okrętowy tylko w lecie Trochę wyżej od tego mostu, w chacie na tratwach wybudowanej, a więc na Niemnie, podpisany został r. 1807 dn. 7 lipca pokój tylżycki między Napoleonem, Prusami i Rossyą. Traktat ten utworzył z prowincyi odjętych Prusom księstwo warszawskie. Dzieje, Zamek Tilsat lub Tilsit założony został przez Krzyżaków r. 1407 w dawnej Samlandyi, w komturstwie ragneckim. Stanął on podobno na dawnem grodzisku Sza. lawskim. W 1436 r. występuje w dokum. pierwszy starosta Pfloger. Nowozbudowany w r. 1537; w bieżącym wieku urządzoną została w zamku fabryka papieru, która się spaliła r. 1876, tak że dziś tylko szczątki murów pozostały. Pod zamkiem istniała początkowo wieś rybacka, która jednak z czasem tak się powiększyła, że otrzymała własny kościół. R. 1552 dn. 2 listopada nadał ks. Olbracht wsi przywilej miejski. W zimie z r. 1678 po 1679 zostawała T. z całą Litwą w ręku Szwedów, którzy przez wojska elektora w końcu stycznia pod Tylżą wsie Splitter i Koadjuty pobici zostali. R. 1757 do 1762 było miasto w posiadaniu Rossyan; w wojnach napoleońskich 1807 1812 wiele ucierpiało. Bo dziejów T. odnoszą się Erleutertes Praussen tom IV, Królewiec 1728. Thiel Statistischtopograph. Beschreibung der Stadt Tilse 1804. Fr. Schneider, Geschichte Tilsit s 1852. Chr. Bartsch, Skizzen zu e. Geschichte T. Tilsit, 1888. Aus Tilsit s Vergangenheit, cztery tomiki Tilsit, 18881891. 2. T. Prusy, niem. Tilsit preussen; lub Preussen bei Tilsit, wś tuż za przedmieściem, . Freiheit miasta Tylży, obejmująca około 25 włók chełm. Miała w 1802 r. 291 mk. ; 1884 r. 1448 mk. Od r. 1741 do 1872 była pod administracyą miasta, obecnie samodzielna. Na wschód, nad brzegiem Niemna, wysoka góra zamkowa, gdzie może przed założeniem zamku Tilsat stał inny zameczek krzyżacki; krążą o tej górze różna podania. TyUycUpowiat obejmuje obszar leżący po największej części na północ i płn. wschód od Niemna i Tylży, ma przestrzeni 14 8 mil kw. 815 klm. kwadr. i obejmuje 288 miejscowości. W 1884 r. było 68421 mk. 1819 r. 33079, z których 64822 ew. , 1799 katol. , 975 żydów. Litwinów było przeszło 26000. Lutarańskich parafii jest w powiecie sześć Tym I Koadjuty, Lauksargi, Piktupeny, Flaszki, Ruki i Wilkiszki; katolicka w Robkojach. Liczba nauczycieli wynosi 93. Mieszkańcy trudnią się po najwiekszej części rolnictwem; dość znaczną jest liczba szyprów i młynarzy. Zu żytkowanie gruntu wyraża się w następnym stosunku 47 roli i ogr. , 18 5 łąk, 20 0 past. , 7 0 borów lasów. Jan Sembrzycki Tylże, wś, pow. szawelski, gm. Okmiany, 0 77 w. od Szawel. Tyłowo, 1710 i 1780 Tułowo, niem. Tillau, dobra ryc. na Kaszubach, w malowniczem po łożeniu, z pięknym widokiem na jezioro Żar nowieckie odl. 1 4 mili, pow. wejherowski, st. p. W. Piaśnica, par. kat. Żarnowiec. We wsi kościół filialny p. w. oczyszczenia N. M. P. , stanowi lokalny wikaryat. Szkoła ewang. i 920 ha 183 roli or. , 79 łąk, 472 lasu; 1885 r. 16 dm. , 27 dym. , 147 mk. , 64 kat. , 83 ew. ; cegielnia, piec wapienny. Kościół w pruski mur zbudowany, jeszcze 1780 parafialny, po większył r. 1759 dziedzic Józef Przebendowski. Proboszcz posiadał około 19 mr. roli, 8 łąk; dochód wynosił 320 fl. Do par. należało Tułowo 90 kat. , 1 akat. i Lubocino 40 kat. , 5 akat. R. 1710 posiadał dobra Czapski Wi zyt. Szaniawskiego, str. 63. Przez pewien czas był kościół w ręku inowierców, dopiero bisk. włocławski Madaliński wrócił go kato likom. Szematyzm dyec. z w 1867 opiewa, że kościół ton został r. 1755 nowo pobudowany i 1846 r. benedykowany. Wsie filialne T. i wyb. NeuReischwitz, Lubocin i Friedrichshof. Kś. Fr. Tyłańce, wś, pow. rossieński, par. Kroże. Tyłtagoła, wś, pow. wiłkomierski, w 2 okr. pol. , gm. i par. Subocz, o 70 w. od Wiłkomierza, posiada kaplicę katol. p. w. św. Michała Archanioła, z muru wzniesioną przez mieszkańców w 1858 r. Tyltele, wś, pow. nowoaleksandrowski, w 1 okr. pol. , gm. Dukszty, własność Łabuckich, ma wraz z zaśc. Podżagaryno 70 dzies. 3 lasu, 29 nieużytków. Tyma al. Międzychódka, Misichoda na Mapie sztab. , niem. der Thiemen, rzeczka, lewy dopływ Obry, powstaje w lesie starodworskim, w pow. międzychodzkim Skwirzyna, pod Nowym Gościńcem; płynie ku płd. wsch. , obraca młyn Tymski, uchodzi poniżej Bledzewa, ubiegłszy do 7 klm. Tymanowce, łotew. Tymanoucy, fol. nad Saryanką, pow. lucyński, w 2 okr. pok. do spraw włośc, gm. Tymanowce, par. katol. Landskorona. Pod folw. most drewniany. Gmina T. w 1863 r. miała 919 dusz rowiz. Należała dawniej do dóbr Landskorona Borchów, następnie drogą wiana Tymanów. Tynianówka, rzeczka, w gub. podolskiej, prawy dopływ Kilczówki. Zaczyna się po Tylże Tyłowo Tyłańce Tyłtagoła Tyltele Tyma Tymanowce