kowie, Grzymalici, Nałęczowie i Leszczycowie. Wspomnieliśmy już Sędziwoja i Świętosława, braci Pałuków z Szubina i Mikołaja Krwawego Dyabła z Wenecyi. Na Łabiszynie siedział Wojciech II Leszczyc nie Prawdzic, jak chcą niektórzy, zmarły po r, 1383 woj. kujawski. Taki urząd piastował także między r. 1407 i 1427 Maciej z Łabiszyna. Z Wszeradowa pochodzili trzej kasztelanowie kamieńscy w ziemi nakielskiej Andrzej 1375 r. , Wojciech 1386 i Paweł 1410, tudzież woj. kaliski 1424 Wojciech. Takim wojewodą r. 1408 był także Maciej Pałuka z Wąsosza. Kasztelanię nakielską r. 1365 dzierżył Mikołaj z Chomiąży ł t. d. Z domów dziedzicznych, osiadłych różnemi czasy w pow. szubińskim, wymienimy Baranowski, Bojanowski, Bożejewski, Breza, Brodzki, Broniewski, Brzeski, Chobieliński, Chomętowski, Chomiąski, Chrząstowski, Czapski, Czarnecki, Czamkowski, Dąmbski, Dębiński, Dobieszewski, Dobrylewski, Drwęski, Działowski, Dzielewicki, Frezer, Gębicki, Goczkowski, Godaweki, Godlewski, Godzimirski, Gołańczewski, Gosławski, Grabowski, Grocholski, Grudziński, Jabłowski, Jadownicki, Janowski, Jaraozewski, Jaskolecki, Iłowiecki, Kalkstein, Karłowski, Kiełpiński, Kłobukowski, Kołudzki, Kościelski, Koszutski, Krotoski, Łabiski odn. Łabiszyński, Lachocki, Łączyński, Łakiński, Latalski, Łękowski, Lewandowski, Linowski, Łochocki, Malczewski, Matczyński, Mieczkowski, Modlibóg, Moszczeński, Mycielski, Niemojewski, Obódziński, Ogrodowicz, Opaliński, Orzelski, Osiecki, Osiowski, Ostrowski, Paksiński, Palędzki, Paruszewski, Pławiński, Polewski, Pomorski, Ponikiewski, Popowski, Radoliński, Radoński, Radzimiński, Rafalski, Rakowski, Redczyński, Rejski, Retkowski, Rogaliński, Rozpęcki, Roztrębowski, Rudnicki, Rudzki, Rutkowski, Rynarzewski, Rzemieniewski, Sadowski, Siernicki, Skaławski, Sławoszewski, Słupski, Smogulecki, Sobiejuski, Spławski, Suchoręcki, Sulerzyski, Szczepicki, Szubski odn. Szubiński, Szulczewski, Trąmpczyński, Tulibowski, Wąsoski, Więckowski, Wiesiołowski, Wilczyński, Włoszanowski, Wolszlegier, Wróblewski, Zabłocki, Żarczyński, Złotnicki, Żółtowski. Z Żnina pochodzili arcybiskup Jakub f 1148, Erazm Gliczner, kaznodzieja protest. 1603 i dwaj bracia Śniadeccy, których pamięć uczczono tablicą pomnikową w kościele żnińskim. Poeta Klemens Janicki urodził się w r. 1516 w Januszkowie pod Żninem. Dobieszewko posiadał zmarły przed kilkoma laty poseł Kazimierz Kantak. W r. 1224 Władysław, ks. na Ujściu, zawiera w Kcyni pokój z Władysławem Laskonogim; r. 1227 Leszek Biały, zaskoczony w Gąsawie, ginie z ręki napastników na obszarze Marcinkowa; r. 1256 Przemysław I zawiera w Kcyni ugodę z Świętopełkiem pomorskim; r. 1331 Krzyżacy, w czasie najazdu na Polskę, burzą Białożewin, Biskupin, Górę arcybiskupią, Podgórzyn, Wilczkowo i Żnin; między r. 1358 i 1370 król Kazimierz przebywa kilkakrotnie w Żninie; r. 1383 84 doznawały skutków wojny domowej Biskupin, Brzyskorzystew, Łabiszyn i Żnin; między r. 1409 i 1424 król Władysław bawi kikakrotnie w Żninie, a w r. 1410 w Łabiszynie i Szubinie; r. 1462 Krzyżacy wyszedłszy z Chojnic, na Pomorzu kaszubskiem, zapuszczają się aż na Pałuki, gdzie spaliwszy 6 włości, biorą do niewoli Macieja Słupskiego; r. 1465 Włodko z Domaborza, kasztelan nakielski, wciąga część powiatu do rokoszu ścięty w Kaliszu r. 1467; r. 1656 Szwedzi zajmują Kcynię, Żnin i Łabiszyn; r. 1764 Kozacy uganiają się za konfederatami; r. 1768 część powiatu należąca do pow. kcyńskiego wcieloną została do utworzonego podówczas wojew. gnieźnieńskiego; r. 1772 73 król pruski Fryderyk II zapuszcza swe zagony na lewem porzeczu Noteci aż do Gąsawy i zabiera prawie cały późniejszy pow. szubiński, pomimo traktatów, według których Noteć stanowić miała granicę między Rzecząpospolitą a zaborami pruskiemi. Podjęte w tej mierze układy przyznały mu w r. 1776 Szubin, Żnin i Gąsawę. W r. 1794 rozprawiały się wojska polskie z Prusakami pod Barcinem i Łabiszynem; r. 1807 i 1812 13, za czasów księstwa warszawskiego, widziano wojska francuskie w powiecie; r. 1848 Kcynia, Gąsawa, Łabiszyn, Rynarzewo i Żnin czynny brały udział w ruchach ówczesnych, Sz. tylko żądał wcielenia do Rzeszy niemieckiej. Na dnie Gąsawki pod Żninem znaleziono niezwyczajnych kształtów naczynia gliniane, czarne i ozdobne; wykopaliska nad brzegami rzeki tej świadczą o wczesnem ich zaludnieniu. Tędy szła też droga handlowa starożytnych Rzymian i Greków z Kalisza na Żnin Setidawa, Słupy, Szubin i Tur do brodów na Noteci pod Bydgoszczą, a ztąd dalej ku płn. na Osielsko Auskankalis do Bałtyku J. N. Sadowski Drogi hanhlowe, W średnich wiekach przecinała powiat droga z Gniezna do Nakla. Odkopane cmentarzyska z popielnicami, tudzież nasypy ziemne i żale znajdują się w następujących osadach Chwaliszewo, Dobieszewko, Gąsawa, Góra arcybiskupia, Górki zagajne Zielony Gaj, Grocholin, Gromadne, Kcynia, Komratowo, Królikowe na Lasowinach, Łabiszyn, Lubostroń, Obódno, Skarbienice, Słupy, Sobiejuchy, Szubin, Wenecya, Wójcin, Złotowo, Żnin i Żórawia. W Wójcinie, według podania ludowego, rycerz w pełnej zbroi wyjeżdża co

Szubin