de placito, de tabernis dt foris, de Theloneo, tam in ipsis castellis quam in loois ei adjacentibue, było tu więc przy grodzi targo; wisko z, karczmami i pobór cła; następnie mówi, item abbatia Sancte Marie iii castello Lancicie cum centis serris et villis eoruna, cum quatuor scilicet lacubus Pretche, Chotle, Bezdeze, Brdowo. Jezierami wymienionemi w dokumencie są istniejące dotąd jeziora przy. osadach Brdów, Przedecz, Chotel, czwartem będzie zapewne jezioro zwaneDługie, równoległe do Brdowskiego. Opactwo to niedługo jednakże istniało i ustąpiło miejsca kollegiacie, której fundacyą zapiska na marginesie kodeksu puławskiego Gallusa przypisuje Władysławowi Hermanowi. Zdaje się, iż kollegiata powstała wprost z opactwa, gdyż zachowała jego tytuły N. P. Maryi i św. Aleksego a zapewne i uposażenie. R. 1161 odbywa się uroczysta konsekracya nowo wzniesionego kościoła. Na akt ten zjechali do grodu łęczyckiego Bolesław Kędzierzawy, Henryk ks. sandomierski, Kazimierz Sprawiedliwy, arcyb, gnieźn. Janik, biskup krakow. Mateusz, bisk. wrocławski Walter, kruszwicki Onold, mazowiecki Werner i liczne grono świeckich i duchownych. Bulla Innocentego III z r. 1207, wystosowana do kapituły kościoła łęczyckiego, wspomina o kantoryi ustanowionej przez arcyb, gnieźn. a uposażonej przez Mieszka księcia gnieźnieńskiego. Odnosi się to więc do końca wieku XII. W drugiej bulli z tegoż roku potwierdza papież kościołowi łęczyckiemu sanctuarios cum villie eorum ab archiepiscopi Gnesnensi conoessos niema dziś wsi Świątniki, w okolicy Łęczycy. W r. 1180 odbywa się zapewne w kościele kollegiackim głośny choć nie wyjaśniony dotąd zjazd książąt i dygnitarzy duchownych, uważany przez jednych historyków za synod, przez innych za zjazd polityczny. Drugi zbiera się w r. 1189 pod przewodnictwem Henryka Kietlicza. Trzeci dopiero r. 1289. Tatarzy w 1241 r. przesuwają się koło Łęczycy, lecz zostawiają kollegiatę w spokoju. W 1243 r. odbywa się synod; następne w r. 1266 i 1257. W r. 1293 kollegiata ulega strasznemu spustoszenia w czwartek po Zielen, świąt. przez Litwinów pod wodzą Witenesa. Domy kanoników i kościół spłonęły. Duchowni pojmani w niewolę, naczynia kościelne porabowane. Bocznik gnieźnieński mówi o spustoszeniu Łęczycy przez Litwinów w r. 1304. Już w ciągu w. XIII rozwija się na dogodniej szem miejscu na zachód od pierwotnej osady, nowe miasto Łęczyca, które podczas napada Krzyżaków wr. 1331 jest obronnem, mimo to zostaje złupione i spalone civitatem sive oppidum muaitum in lancicia. Były tu zapewne par kany drewmiane. Dopiero za Kazimierza W. miasto otrzymało mury. Osada przy kollegiacie opustoszała zapewne, , pozostali tam tylko kmiecie może owi Świątniki nadani przez arcyb. gnieźn. u wieś przybrała w XIV w, nazwę Kościół. W pobliżu kollegiaty wzniesiono z drzewa kościółek paraf p. w. sw. Mikołaja i przyłączono do niego kościół w pobliskiej Topoli ażeby zwiększyć szczupłe uposażenie parafiiW 1473 r, pożar niszczy kollegiatę i domy kanoników. Pożar ten spustoszył całe wnętrz kościoła, skarbiec i archiwum, zostały tylko mury. Dotąd naożna wiedzieć ślady pożaru w opalonych wnętrzach wież i poutrącanych rzeźbach portalu. W tym czasie Jakub Sieniński, arcyb. , kazał usypać znacznym kosztem wielką groblę przez błota dla połączenia miasta z kośoiołena P. Maryi. Odbudowa kościoła ukończoną została 1487 r. Zmieniła ona pierwotny plan i styl przez wprowadzenie sklepień ostrołnkowych do naw bocznych i inne przekształcenia. Przez następne trzy stulecia przyozdabiano wnętrze coraz nowemi dodatkami. Sołtyk, biskup i scholastyk łęczycki, nie szczędzi grosza na restauracyę i ozdobę kościoła. Daje nowe ołtarze, obrazy 12 apostołów, sufit trzcinowy w nawie głównej, rozszerza okna, obniża mury naw bocznych, pokrywa i podwyższa wieże. Tablica marmurowa z datą r. 1785 wyraża wdzięczność kapituły za te ofiary. W r. 1780 było przy kollegiacie 6 prałatów, 10 kanoników, 10 wikaryuszów, 11 mansyonarzów. Uposażenie stanowiło 14 wsi i sołtystw. Było 10 domów kanonicznych z ogrodami, piekarnia, łaźnia, młyn, cegielnia, szkoła z rektorem od r. 1458. Rząd pruski zabrał majątki po r. 1795 i płacił tylko pewien procent duchowieństwu. Pius VII bullą z r. 1818 zezwolił na zniesienie kollegiaty, dokonane w r, 1819. Było wtedy 8 kanoników i 3 wikaryuszów. Ostatni prałat zmarł 1839 r. Piękna monstrancya i sławny relikwiarz dostały się kościołowi paraf, w mieści. Biblioteka i archiwum z aktami kapituły od r. 1403, statutami z r. 1375 i żMorem 37 dyplomatów od r. 1346 uległy rozproszeniu i zatracie. Mimo zmian w wnętrzu budowy, kościół tumski przedstawia piękny i ciekawy pomnik architektury w. XII, romańską bazylikę, której pierwotna postać najlepiej przechowała się w murach i wieżach, absydach i portalu. Wewnątrz rozdziela się na trzy nawy. Boczne nisze oddzielone były odśrodkowej arkadami po 6 z każdej strony, wspartemi na filarkach. Pułap nakrywał nawy. Długość ich wynosiła 28, 75 mt. , szerokość ogólna 18 55 mt. Ponad nawami bocznemi mieściły się piętra, służące zapewne na pomieszczenie gości w czasie synodów lub żołnierzy bronią K 5

Tum