okoliczni, żydzie a także ks. Janusz Czetwertyński, właściciel sąsiedniego Niemirówa, Znajdowało się w zamku 600 wojskowych i do 2000 żydów. Kilka dni szczęśliwi odpiero rano ataki, w końcu panowie, chcąc siebie ratować, wydali żydów, których do 1500 wymordowano, a następnie takiż los spotkał i ich samyoh. Ks, Czetwertyńskiemu młynarz z jego własnego majątku piłą głowę oderznął. Na mocy traktatu Zborowskiego T. został przy Kozakach i przyłączony został do pułku bracławskiego. W 1654 r. opanowali go Polacy. Szczęsny znalazł tu gruzy, z całą więc energią zajął się, podniesieniem swego majątku i polepszeniem bytu włościan. Rozdzielił on dobra na folwarki, powinności włościan ograniczył do jednego dnia na miesiąc z domu, a potem zamienił na grosz gotowy, lioząc 12 groszy za dzień. Nikt praktyczniej nie zajął się podniesieniem, gospodarstwa i dobrobytu włościan i skuteczniej nie zapobiegł często powtarzającym się zaburzeniom jak Szczęsny Potocki podczas kilkunastu lau swego pobytu w T. Ukraina doznawała dobrobytu i spokoju, a wielu właścicieli, idąc za przykładem Szczęsnego, tutaj poczęli się osiedlać. Żydów powypędzał z arend jak również posesorów, dbał o całość lasów, urządził pierwszy w tych stronach służbę leśną, przy folwarkach zakładał ogrody, sprowadzał najlepsze szczepy owocowe, ulepszył gatunki bydła, koni, owiec hiszpańskich, słowem Szczęsny Potocki był prawdziwym dobrodziejem tych stron, a przykład jego naśladowali sąsiedzi. W 1782 r. wzniósł dzisiejszy okazały pałac, założył piękny ogród Chorosza, z prześlicznym domkiem w stylu maurytańskim i marmurowemi łazienkami. Nadto utworzył milioyę konną i oddziały kozaków, którzy straż graniczną utrzymywali. Stanisław August, wracając z Kamieńca, zjechał tu 17 maja 1787 r. i przez 4 dni gościł, a na pamiątkę jego pobytu Szczęsny wzniósł obelisk w rynku, włościan zaś w promieniu jednej mili od T. wolnością udarował Miasto wzrastało i upiększało się; na miejsce drewnianego, kościoła wymurował wspaniały murowrany kościół dla kś, dominikanów dziś cerkiew, w którym przy wielkiej uroczystości złożono 9 maja 1784 r. głowę i inne relikwie św. Piusa, z Rzymu przywiezione. Podczas konfederacyi targowiokiej T. roił się ludźmi; przez kilka miesięcy od 500 do 600 osób zasiadało do stołu pańskiego. Ztąd to generalicya targowiska w 1792 r. , przy pomocy wojsk ruskich pod dowództwem gener. Kachowskiego, uderzyła na 6000 obóz polski, pod Bracławiem stojący. Pamiątką tych czasów jest drugi obelisk w T. przez Szczęsnego postawiony. Zawiedziony w nadziejach, postanowił kraj opuścić i wszedł z żoną w tak zwaną komplanacyę, mocą której żona i dzieci z niej zrodzone, stają się właścicielami całej fortuny, z obowiązkiem płacenia mu 5O, OOO dukatów, sam zaś wyjechał do Hamburga z Zofią Wittową, żoną komendanta Kamieńca. Gdy jednak żona nie mogła mu wypłacać umówionej sumy, wrócił do kraju i po jej śmierci ożenił się z Zofią Wittową, a ponieważ Suworow zamieszkiwał pałac tulczyniecki, Potoccy przenieśli się więc do Humania r. 1795. Wtedy to Szczęsny zaczął zakładać ogród, na pamiątkę żony Zofijówką zwany, i przez całe 10 lat, aż do śmierci, upiększany. Znakomity ogrodnik Mentzel kierował robotami, które do 8, 000, 000 złp. kosztowały, Szczęsny umarł zawiedziony i rozczarowany 15 marca 1805 r. Z obydwóch małżeństw pozostało 7 synów i 9 córek; do działu należała i pozostała wdowa; posiadłości więc gruntowe podzielono na 8 części, z których każda zawierała 22, 000 dusz. Córki otrzymały działy w pieniądzach. Klucz tulczyniecki otrzymał Mieczysław, ożeniony z Delfina Komarówną. Wkrótce rozwiódł się z nią i ożenił się ze Świejkowską, z której pozostał syn Mikołaj, mieszkający obecnie w Paryżu. Mieczysław Potocki sprzedał T. Grzegorzowi Strogonowowi, ożenionemu z córką brata, Bolesława Potockiego, wkrótce jednak nabył go Piotr Oldenburski, a od niego ministeryum dóbr cesarskich. Sprzęty z pałacu tulczynieckiego, obrazy, portrety, gobeliny, meble wywieziono do Paryża. Archiwum, niezmiernie ważne dla Materyi domów Strusiów, Modrzewskich, Tarłów, Łaszczów, Mniszchów, Potockich i in. , znikło prawie bez śladu, część ma się podobno znajdywać u hr. Szczerbatowej w Niemirowie. T. po ostatnim rozbiorze Rzpltej został początkowo miastem powiat, namiestnictwa bracławskiego 1795, następnie gub. podolskiej, poczem w 1804 r. powiat przeniesiono do Bracłąwia. W T. Pestel rozkrzewiał spisek dekabrystów i tu go aresztowano. Od czasu zbudowania linii dr. żel. kijowskoodesskiej miasto znacznie podupadło. Monografię historyczną o T. wydał Stan. Krzyżanowski Kraków, 1862 Porów. też Podoi, eparoh. wied. z 1878 t. Dr. M. Tulczyniecka Michałówka, ob. Michałowka Tulczyniecka. Tulczynka, rzeczka, w pow. bracławskim, prawy dopł. Sielnicy. Zaczyna się pod wsia mi Żnrawlówką i Samhorodkiem, płynie z za chodu na wschód na przestrzeni 10 w. i pod mtem Tulczynem ma ujście. X M, O. Tulecka Rudnia, os. , pow. nowegradw ołyński, gm. Chulsk, ma 44 dusz włościan, bez nadziału ziemi. Należy do dóbr ohulskich, własność z hr. Tyszkiewiczów ks. Jabłonowskiej. üWi feäl Tulczyniecka Michałówka Tulczyniecka Michałówka Tulczynka Tulecka Rudnia