ciech pisał się naprzemian podczaszym z Tulc, i podczaszym kaliskim, Wojciechem z Kobylina 1394 1399; z nim wiodła długoletnie spory pani Paskowa Tulecka. Około tego czasu pojawiają się w T. karczmy, młyn i krawiec tamże. Zakonnicy Jakub i Maciej z Tulc, wspomniani w księdze zmarłych klasztoru lubińskiego Pomn. Dz. Pol. , V, 633, 646, byli prawdopodobnie kmieciami. Pod r. 1419 opowiada Długosz, iż pod T. królowi Władysławowi, jadącemu z Poznania ku Środzie, piorun zabił 4 konie zaprzężone do powozu i 2 drabów. W r. 1580 dziedziczył T. Stanisław Górka, woj. pozn. ; miał on tu 10 łan. km. , 1 ćwierć karczm, i 1 zagr. ; następnego roku rozgraniczono T. z Szewcami i Synowicami. Po Wałknowskich nastali Koźmińscy; z nich Teodor, wojewodzie kaliski, wiódł spory graniczne w r. 1773 75 z Lipską, kasztelanową łęczycką Konst. , II, 143. Około 1840 r. dziedziczył T. Edw. hr. Poniński, potem Bernard hr. Potocki. F. Gal, Tulcze, r. 1283 Tulce, osada zaginiona, do Subków należąca, w pow. tczewskim. R. 1283 nadaje ją ks. Mestwin bisk. kujawa. Alberowi ob. P. U. B. V. Perlbaoh, str. 328. Kś. Fr. Tulczik, po węg, Tölltszek, wś, w hr. szaryskiem Węgry; kościół katol, paraf. , łąki, 801 mk. Tulczyn, pierwotnie Nesterwar w dokum, łacińskich Tulcinum mto przy ujściu rzeczki Tulczynki do Sielnioy, pow. braoławski, o 17 w. od Bracławia, 10 w. od przystanku dr. żel. kijowskoodeskiej Żurawlówka a 22 w. od stacyi Wapniarka. Otoczone 4 przedmieściami Kozacze, Mazurówka, Wołowodówka i Zawale, ma 1559 dm, tylko 3 na gruncie własnym, reszta na prawie czynszu, 21, 685 mk. , w tej liczbie 16, 197 żydów, cerkiew paraf. , kościół katol, synagogę i 18 domów modlitwy żydowskich; wspaniały pałac z okazałym parkiem i ogrodem, zwanym Ohorosza, zarząd 2 okręgu policyjnego dla gmin Chołodówka, Szpików i Żurawlówka, urząd poczt. telegr. , szkołę duchowns męską, założoną w 1833 r. 10 nauczycieli, 140 uczniów, szkołę duchowną żeńską od 1867 r. 16 nauczycieli, 141 uczennic, szkołę miejską, aptekę. W mieście znajduje się browar, fabryka mydła, 2 garbarnie, 2 fabryki tytuniu, 2 fabr. powozów, 2 młyny, 370 sklepów, 630 rzemieślników. Odbywają się 2 jarmarki 24 lipca i 1 października oraz 26 targów dorocznie. Do klucza tulczynieckiego należy 10, 121 dzies, ziemi używalnej i 1794 nieużytków. Cerkiew paraf. , p. w. N. Maryi Panny, mieści się w kościele podominikańskim, wielkich rozmiarów, otoczonym rzędem filarów, z 2 wieżami. Wspaniale wymurowany przez Szczęsnego Potockiego, ukończony w 1817 r. a suprymowany w 1833 r. Parafia praw. ma 1178 wiernych i 38 dzies. ziemi. Na miejscu dzisiejszej cerkwi stał poprzednio drewniany kościół kjs. dominikanów, wystawiony przez Adama Kalinowskiego, ststę bracławakiego, w którym miały spoczywać jego szczątki. W podziemiach teraźniejszej cerkwi złożono były do niedawna zwłoki Szczęsnego i Trembeckiego, przeniesione obecnie do kościoła parafialnego. Obecny kościół katol paraf. , p. w. św. Stanisława, wznosi się na wzgórzu, obok drogi wysadzonej topolami i wiodącej do Kopijówki. Był on dawniej kaplicą cmentarną, wzniesioną w 1805 r. przez Karnickiego; wyrestaurowa ny i rozszerzony w 1874 r. staraniem kś. kanonika Radlińskiego, miejscowego proboszcza. Do parafii katol, oprócz T. z przedmieściami, należą wsi Annopol, Białousówka, Chołodówka. Futor Mossakowskiego, Idźka, Kiernasówka, Kinaszów, Klebań, Kryszczyńce, Nesterwarka i Zacharyaszówka. Parafia katol, dekanatu bracławskiego, ma 1613 wiernych. Przez środek miasta przechodzi aleja topolowa, w pośrodku której, na niewielkim placyku, wznosi się granitowy obelisk, wystawiony w 1787 r. przez Szczęsnego Potockiego na pamiątkę bytności Stanisława Augusta. Drugi obelisk był również, przez Szczęsnego wystawiony dla uwiecznienia konfederacyi targowickiej. Na końcu mta, przy drodze do Bracławia, wznosi się dwupiętrowy pałac Szczęsnego, wystawiony w stylu gotyckim przez budowniczego Lecroix; na froncie pałacu znajdował się dawniej napis Oby zawsze wolnych i cnotliwych był mieszkaniem. Dwa pawilony łączą się ze środkową jzęścią gmachu, oddanego dziś zarządowi wojskowemu. Liczne zbiory, o których wspominają w swych podróżach Niemcewicz, Kraszewski Przeździecki, jak malowidła, biblioteka licząca do 17, 000 tomów, archiwum, miały być wywiezione przez Mieczysława Potockiego do Paryża. Część archiwum ma się podobno znajdować w Niemirowie u ks. Szczerbatowej, prawnuki Szczęsnego. Założenie T. ma sięgać odległej przeszłości; początkowo nazywał się Nesterwar z węgier. war miasto, Nester Dniestr. Dlaczego jednak posiadał nazwę węgierską, niewiadomo. Dotąd jeszcze jedno przedmieście nosi nazwę Nesterwarka. Początkowo T. stanowił królewszczyznę i dopiero Zygmunt III w 1609 r. nadał za zasługi krwawo Walentemu Aleksandrowi Kalinowskiemu, ówczesnemu stście bracław. , a późniejszemu wwdzie i generałowi ziem podolskich, pustkowie humańskie, obejmujące 30 mil w obwodzie i dożone początkowo z 4 kluczy Humań, Hołowaniewskie, Bohopol i Chaszczewata, Zda W15W1

Tulcze

Tulcze

Tulczik

Tulczyn