rych już na początku XIV w. tu napotykamy. R. 1333 nadali bracia Stanislaw i Krzysztof Wedelowie osadzie obok grodu leżącej prawo miejskie magd. Na początku XVII w. Maryanna Tuczyńska, córka Andrzeja, ssty powidzkiego 1722, wyszedłszy za Adama Radońskiego, sstę inowrocławskiego, wniosła mu Tuczno. Od niej też otrzymało miasto w 1723 r. nowy przywilej. Miasto jest zabudowane regularnie na około rynku, w środku stoi kościół ewangelicki. Domy są wszystkie z nowszych czasów. Dawniej było obwarowane, ale tylko palisadami, wałem i dwomadziś po części zasypanemi fosami. W maju r. 1636 zapadła się wieża kościoła katol; r. 1640 zgorzała znaczna część miasta wraz z kościołem katol. R. 1736 były jeszcze wszystkie domy słomą kryte. R. 1741 spaliło się całe miasto, z wyjątkiem kościoła i rezydencyi jezuitów. W r. 1834 pożar zniszczył całe miasto prócz kościoła. Kościół ewang. bez wieży został wzniesiony w 1845 r. Kościół par, katol. założyli zapewne na początku XIV w. Tuczyńscy. Gdy za panowania Zygmunta Augusta reformacya w tej stronie szerzyć się zaczęła i Wedelowie Tuczyńscy jej się chwycili, kościół ten dostał się luteranom, którzy go posiadali do początku XVII w. Krzysztof Tuczyński, kaszt. pozn. , powróciwszy do katolicyzmu, przywrócił kościół katolikom. W miejsce starego drewnianego wystawił nowy z cegły, który w r. 1622 poświęcił p. w. Wniebowz. N. M. P. Andrzej Opaliński, bisk. pozn. R. 1641 spalił się kościół. Odbudował go na nowo Stanisław Tuczyński, kaszt. gnieźn. , a Wojciech Tholibowski, bisk. pozn. , poświęcił 1660 r. Prawo kollacyi mają dziedzice miasta. W środku na belce znajduje się krzyż a pod nim wisiał niegdyś wizerunek Stan. Tuczynskiego, kaszt. gnieźn. , z 5 jeszcze zachowanemi tablicami srebrnemi, na których mieściły się herby Tuczyńskich. Tak opiewa wizyt. Kierskiego z r. ; 1738. Kościół miał 10 ołtarzy. Znajdowały się przy nim 2 biractwa Aniołów Stróżów, zaprowadzone r. 1668 i św. Barbary od r. 1723. Z zabytków sztuki zasługują na wzmiankę ołtarze, podobne do peplińskich. Obraz w dużym ołtarzu przedstawia koronacyą N. M. P. i pochodzi pewnie z XVI w. Kazalnica o korynckich filarkach jest wykwintnej roboty. R. 1641 przyłączono do kościoła w T. kościoły w Melentynie, Marcinkowie, Bronikowie, Lubsdorfie, Knakendorfie, Dykowie, Prusinowie, Sobultzondorfie, Harmelsdorfie, Miłogoszczu, Nakielnie, Stręcznie, Marthe i kaplica w pałacu tuczyńskim. Wizyt. Braneckiego z r. 1641 powiada, że dom szkolny w T. się spalił. O szpitalu w T. mówi wizyt. Kierskiego z r. 1738, że stoi przy wjeździe do miasta z strony wsi Marcinkowa. Jest w dobrym stanie, o jednej wielkiej izbie ogrzewanej i 3 komo rach. Mieszkają w nim ubodzy, którzy na utrzymanie mają łan roli, ogród i sumę 334 tynfów str. 226. Do paraf, należą dziś Flathe, Flather Abbau, Hahnenfier, Kalkofen, Knakkendorf szk. paraf. , Marienthal, Małogoszcz Mehlgast, szk. paraf. , Marthe szk. paraf. , Neumarthe, Neumuehle, Oelke, Quart, Roloff, Schmidt, Schulenberg, Schul zendorf szk. paraf. , Schulzendorfer Abbau, Bohwanenfeld, Theerofen, Tuczno szk. pa raf. miasto i folw. i Werder. Przy kościele istnieje bractwo Aniołów Stróżów od r. 1667. Do parafii przyłączono cztery filie Knakken dorf, Schulzendorf, Marthe i Małogoszcz. W r. 1885 liczono w parafii 3356 dusz. Żydzi po siadali przywilej z r. 1731. Mieszkali już wprawdzie przed tem w mieście, ale tylko za kontraktem. Wolno im było stawiać domy, ale nie w rynku. R. 1783 liczyło miasto 137 dm. , 561 mk. 104 żyd. ; 1839 r. 169 dm. , 1149 mk. 789 kat. , 279 ew. , 84 żyd, . Na dmienić wypada, że T. jest stolicą t. zw. ziemi niemieckiej ob. Nippsches Gebiet. 2. T. , niem. Schloss Tuetz, dobra ryc, tamże, 4140 ha 5129 roli or. , 134 łąk, 2678 lasu; 36 dm. , 86 dym, , 92 mk. 230 katol. , 262 ew. ; gorzelnia, młyn wodny, cegielnia. Dziedzicami byli w r. 1789 ssta Moszczeński, 1829 Hartmann, 1857 hr. Sumiński, 1885 hr. Teodor Stolberg Wernigerode. Zamek tu czyński leży na płd. stronie miasta, na wzgó rzu, z 3 stron oblanem rzeczką. Zbudowany w kształcie podkowy, ma 3 okrągłe wieże. Dwa skrzydła, wschodnie i połud. , pochodzą z XVI w. , trzecie wystawił na początku XVII w. Krzysztof Wedel. W r. 1846 został cały w części odbudowany, w części odno wiony ob. Baudenkmaeler der Prov. Westpr. , str. 449; Gesch, des Deutsch. Croner Krei ses t. Schmitt, str. 208 111; Topographie Y. Goldbock, str. 116. KL Fr. Tuczno, pow. kościerski, ob. Mechowo 2. Tucznoliaba al. Tucznababa, wś i os. leśn. , pow. będziński, gm. Łosień, par. Chruszczobrod; wś ma 57 dm. , 443 mk. , 1147 mr. ; os. leś. 1 dra. , 16 mr. dwor. ; karcz. 1 dm. , 3 mk. W 1827 r. było 40 dm. , 272 mk. W r. 1879 odkryto tu obfity pokład galmanu. W połowie XV w. wś T. , w par. Sławków, własność bisk. krakow. , miała 13 łan. km. , z których płacono dziesięciny 8 szerokich czeskich groszy bisk. krakow. Były tam 4 łany sołtysie; 2 sam uprawiał, 2 osadził kmiećmi, z nich płacono dziesięciny 8 groszy pleban, sławkowskiemu Długosz, L. B. , II, 187. Według reg. pob. pow. proszowskiego z r. 1581 wś Tuczna Baba, w par. Chruszczobród,

Tuczno