wysokości Nowego Dąbia, do Wałownicy; pod Dębionkiem schodzi się wielki kanał z starą Notecią, która odtąd płynie ku płn. zach. na Zamość, Żurozyn i Tur, gdzie tworząc różne łachy, pędzi młyn i tartak. W pobliżu Rynarzewa przyjmuje z lew. brzegu Gąsawkę ujście wzn. 62. 5 mt. npm. , a za Żurczynem z praw. brzegu odpływ jeziorka z pod Cegielni. Stara Noteć od zagięcia swego pod Cielupką, poniżej Łabiszyna, aż do Florentowa, i następnie od Chobielina do Gostuszy odgranicza pow. szubiński od bydgoskiego, a od Józefkowa popod Mieczkowo od pow. wyrzyskiego. Na tej przestrzeni przyjmuje Noteć z praw. brzegu Łobżonkę; z tego brzegu pod Dębionkiem, na płn. od Łabiszyna, wychodzi też kanał, który, na wysokości Rynarzewa. przecina płn, wsch. kończynę powiatu i zbiega się z kanałem bydgoskim; ten, od Nakła ku wschodowi, łączy Noteć z Brdą i Wisłą. Długość biegu Noteci na tej przestrzeni około 80 klm. ; spadek wód 24. 9 mt. 75. 3 50. 4. Gąsawka wypływa z jeziora Głęboczka wzn. 109. 3 mt. npm. pod Niestronnem, w pow. mogilnickim, o 8 klm. na płd. wschód od Gąsawy; płynie ku płn. wzdłuż wsch. krawędzi lasów ryszewskich; mija Bielawki, obraca młyn Grabinę, a pod młynem Szramą, wchodząc do pow. szubińskiego, rozdziela się na dwa ramiona, z których jedno zdąża pod młyn Bełką zwany, a drugie zlewa się z stawem utworzonym przez dwie strugi. Pod młynem Bełką odlewa Gąsawka staw, który odpływa do jez. Drewna 84. 3 mi; ztąd płynie jednem tylko korytem, obraca młyn Gąsawką zwany, i przebiegłszy 3 1 2 klm. wchodzi do jez. Oćwieki wzn. 81. 9 mt. ; potem tworzy jeziorko Komratowskie wzn. 81. 6 mt. i wpływa do jez. Gąsawskiego 79. 9 mi, zlewającego się z jez. Godawskiem 79. 8 mt. . Tędy idzie bity trakt z Gąsawy do Żnina. Z jez. Godawskiego wpływa Gąsawka do Biskupiego 79. 6 mt. , zasilanego jeziorami Skrzynką 79. 7 i Mosiną, potem do Weneckiego 79 6 mt. , następnie do Skarbienickiego 79. 4 mt. i do Żnińskiego mniejszego 78. 9 mi, zwanego niekiedy Czajką i zasilanego Karkoszką, płynącą od Sarbinowa. Nad płn. kończyną jeziora tego rozłożył się Żnin; ztąd zdąża Gąsawka do jez. Żnińskiego większego 78 mi npm, , zasilanego strugą Murczyńską. Przesmykiem żnińskim idzie droga żelazna z Domasławka do Inowrocławia. Przed wnijściem do jez. . Dobrylewskiego 77. 7 mt. przyjmuje Gąsawka z lew. brzegu strugą płynącą z Nadborowa; pod Sobiejuchami wchodzi do jez. Sobiejuszego 77. 6 rat. , zasilanego wodami jezior Gąbińskiego, Skrzynki, Wąsoszego i Żędowskiego; z jez. Sobiejuszego płynie ku płn. zach. na Słupy, przecinając trakt żnińskoszubiński i rozdzielając się pod Dąbrówką na dwa ramiona, z których jedno zowie się Starą Gąsawką; okoliwszy zaś Słupy zmienia swój bieg ku płn. wsch. i sprostowanem sztucznie korytem, wzdłuż Starej Gąsawkl, płynie wśród łąk i torfowisk na Szubin, obracając folusz pod Nowym Światem i przecinając powtórnie trakt źnińskoszubiński; w Sz. zasilana sprowadzonemi kanałem wodami z bagien Lasowin, tworzy łachę, pędzi młyn miejski, mija Sz. i Dziekankę, obraca młyn Zazdrość przy jego stawie 68. 3 mt. i przyjmuje Starą Gąsawkę; w pobliżu Skórzewa skręca ku płn, , zasila się odpływem jez. Bagna i Meszna, oblewa Hamernię, mija Rynarzewo i uchodzi do Noteci o tysiąc kroków ku zach. od Zamościa; ujście wzn. 62. 5 mt. npm. Długość biegu jej około 50 klm. ; spadek 46. 8 mt. Bezpośrednie brzegi Gąsawki i jeziór, przez które płynie, są błotniste; obfitują w torfowiska; powierzchnia ziemi od wierzchowin jej Bielawki, 123 mt. npm. pochyla się falistemi garbami ku północy do 60. 5 mt. npm. ; wschodnio pobrzeże przeważnie wzgórzyste; wznoszą się tam Łysinin 106. 1 mt, Godawy 103. 5, Wenecya 82, Góra arcybiskupia 103. 6, Wilczkowo 87. 5, Dobrylewo 94. 2, Słupy 91, Łapigrosz 75, Rynarzewo 67 mt. ; na zach. pobrzeżu Gąsawa wprost Łysinina 89, Gogółkowo 99. 5, Bożejewiczki 105, Żnin 92 6, Jaroszewo 96. 2, Dąbrówka 83. 3 i Szubin 91 mt. . Smogulecka struga powstaje pod Kcynią, płynie ku płn. zach. , opuszcza powiat za młynem Skoczka, uchodzi do Noteci przy karczmie Jaktorowskiej, na granicy pow. wągrowieckiego i chodzieskiego; źródła jej wzn. 99 mi, ujscie 51 mt. ; długość w pow. szubińskim około 18 klm. Dwie strugi od Roztrębowa i Kcyni, płynące od zach. ku wschodowi, giną w Lasowinach 77 mi, bagnisku lesistem, którego wody kanał odprowadza do Gąsawki. Do jez. Ptur, przez które płynie Noteć, spływa od płd. ku północy, równolegle z Gąsawką, sieć jeziór, zwana zwykle Chomiąską; przedziela ją od sieci gąsawskiej przesmyk między jeziorami Oćwieki i Chomiąży Szlacheckiej, 600 kroków szeroki, wzn. 101. 6 mt. npm. Jezioro Chomiąży Szlacheckiej 801 rat. npm. , zasilane na płd. jeziorkiem t. n. , odpływa rzeczką Grzmiącą do jez. Foluszowego 75. 7 mt; to do Ostrowieckiego 75. 4 mi npm. , zasilanego jeziorkiem Wójcińskiem 79. 9 mt. npm. ; Ostrowieckie, zwane niekiedy jeziorem Chomiąży Duchownej, łączy się na północy z jez. Kierzkowskiem 75 mt. , przyjmującem od zach. odpływ jez. Smerle 75 mt. , W miejscu gdzie Kierzkowskie zlewa się z jez. Ptur, wystawiono most pod drogę żel. z Domasławka do

Szubin