cej ku wschodowi od Sępolna, w ziemi niegdyś nakielskiej dzis. powiat tucholski. Kaplicę p. w. św. Małgorzaty, z drzewa wystawioną przez mieszczan, odnowiła w r. 1748 Weronika z Konarskich Mycielska, współdziedziczka. Szkoły paraf, znajdują się na Wolwarku i w Szubinie. Kościoł prot, powstał za panowania pruskiego; par. liczyła około 1860 r. w 62 osad. 4734 prot. obok 5429 katol. Pod Sz. wykopano kilkadziesiąt monet srebrnych greckich z V wieku przed Chr. ob. Lewezow Ueber mehrere in der Naehe der Netze gef. uralt. Muenzen, Berlin, 1834. Tędy szła droga handlowa Rzymian i Greków. J. N. Sadowski w dziele o Drogach handlowych oznecza Sz. i poblizkie Słupy między Ptolomeuszową, Setydawą i Askaukalis, sprowadzając pierwszą do Żnina, drugą do Osielska. Pomimo to Subino, wymienione w nadaniu klasztoru mogilnickiego z r. 1065, nie zdaje się być tym Szubinem, który pojawia się znacznie później, dopiero w r. 1365. Wyprowadza go na widownię dziedzic Sędziwój Pałuka z Szubina, ststa inowrocławski i gniewkowski, podkomorzy poznański od r. 1370 1372, ststa wielkopolski od r. 1372 1376, ststa krakowski od r. 1377 do r. 1389, ststa nakielski w r. 1380 i 1388, woj. kaliski od r. 1381 do śmierci około 1404, ststa wielkopolski powtórnie od r. 1389 do 1397. Rodzony brat Sędziwoja, Świętosław Pałuka z Sz. , podkomorzy pozn. od r. 1376 do 1389, potem kaszt. kaliski aż do śmierci ok. r. 1406, wziął z Wichną, córką Ożepa, Grodzisk i Trzciel z przyległościami. Bezpośrednich następców Sędziwoja nie znamy. Paweł i Bartek z Sz. , którzy w r. 1399 prawowali się z Maciejem z Turzyna Akta gr. wielkop. , II, n. 1251, 1263, są prawdopodobnie mieszczanami lub kmieciami szubińskimi. W r. 1410 król Władysław chcąc zatrzymać rozchodzące się wojsko, pędził konno z Inowrocławia do Szubina; tu zjadł obiad, przenocował w Łabiszynie i wrócił do Inowrocławia Długosz. W r. 1458 Sz. miał dostawić 2 pieszych na wyprawę malborską. Miasto posiada dwa przywileje, jeden z r. 1645, drugi z r, 1750, nadane przezdziedziców. Do r. 1772 3 należał Sz. do pow. kcyńskiego, w r. 1807 do departamentu bydgoskiego, a od r. 1818 jest miastem powiatowem. W maju 1840 r. spłonęło stare miasto z kościołem katol; r. 1848 żądali Niemcy miejscowiwcielenia do Rzeszy. Majętność szubińską dziedziczyli w r. 1645 Opalińscy, a od r. 1741 Mycielscy; przy schyłku zeszłego wieku posiadał ją Stanisław Mycielski, generał, ststa lubiatowski; składały ją Kowalewo, Łachowo, Pińsk, Rzemioniewice, Szubin, Szubska Wieś, Wąsosz, Wolwark, Wszeradów i Zalesie. Obecnie siedzi na zamku szubińskim Moritz Baerwald. Okrąg miejski obejmuje miasto, folw. proboszcz, zwany Dziekanką i Nowy Dwór. Cały okrąg ma 275 dym. , 3121 mk. 1446 płci męz. , 1675 żeń. ; 1828 katol. , 923 prot. , 370 żydów i 1729 ha obszaru, między którymi 750 ha roli, 613 łąk i 54 lasu. W r. 1871 liczył okrąg 323 dym. , 3560 mk. 2004 kat. , 1138 prot. , 418 żyd. ; w r. 1867 było 3446 mk. Okrąg dworski składa się z 6 osad Zamek szubiński, folwarki Zielonowo, Seedorf, Wścibin, leśniczówki Łapigrosz i Szubińskie leśnictwo. Cały okrąg ma 29 dym. , 200 mk. 116 kat, 87 prot, 3 żyd. i 391 ha 116 roli, 2 łąk, 244 lasu. Powiat szubiński powstał z części utworzonych w r. 1815 powiatów bydgoskiego z okręgami miast Szubin, Łabiszyn, Barcin i Rynarzewo, wyrzyskiego z Kcynią, inowrocławskiego z Żninem i Gąsawą, tudzież wągrowieckiego niektóre wsi. Przed r. 1772 3 należała płn. część tak zakreślonego powiatu, z miastami Kcynia, Szubin, Rynarzewo, Łabiszyn i Barcin do pow. kcyńskiego, zwykle Pałukami zwanego, który do r. 1766 był częścią składową wojew. kaliskiego, a odtąd do podziału Rzpltej wojew. gnieźn. ; połać wschodnia powiatu szub. po praw. brzegu Noteci wchodziła w skład pow. bydgoskiego Kujawy, a płd. należała do pow. gnieźn. Obszary Polichna po lewym brzegu Noteci oderwano od pow. kcyńskiego i przydzielono do utworzonego w r. 1815 pow. wyrzyskiego i, jakoby w zamian, wcielono do pow. szub. kawał ziemi po praw. brzegu Noteci z obszarami Zamościa, Żurczyna i Turu z pow. bydgoskiego, Noteć od Barcina aż poza ujście Bolimki chodzieskiej odgraniczała szczelnie pow. kcyńaki od innych. Powiat szubiński od r. 1818 do 1887 graniczył na płn. z pow. wyrzyskim i bydgoskim, na wschodzie z bydgoskim, inowrocławskim i mogilańskim, na płd. z mogilańskim, na zach. z wągrowieckim. Obejmował on 21. 099 mil kwadrat. Główną rzeką w powiecie jest Noteć, która wchodzi na obszar dawnego powiatu powyżej Sadłogoszcza i Dąbrówki, o 7 klm. na wschód od Barcina; przy tych włościach odlawszy jezioro 75. 2 mt. npm. , płynie dalej ku zach. na Barcin, wchodzi do jeziora Ptur 75 mt. npm. , ztąd zmienia bieg swój ku płn. , oblewa Pturek, Lubostroń, Załachowo i Oporowo; przed Łabiszynem, gdzie pędzi młyn, rozdwaja się na 2 główne ramiona, które za miastem łączą się znów w jedno koryto; potem mija Obórznie i Antoniewo. Między temi dwoma osadami wykopano przed kilkudziesięciu laty wielki kanał, który obecnie stanowi główne koryto rzeki, wzdłuż starego zaś koryta ciągnie się nowy kanał od szluzy, stojącej na

Szubin