uzyskaniu na to zezwolenia od króla, Uznali i Krzyżacy to męztwo, dla tego zgodzili się na wyjście całej załogi z rynsztunkiem wojennym ob. Długosz, XI, 107. W wojnie 13etniej 1454 66 stanęli mieszczanie zaraz z początku po stronie związkowców, zamek jednak pozostał w ręku Krzyżaków, którzy się w nim bronili przez 22 tygodni, od 7 marca do 8 sierpnia. Chorobami i głodem naciśnieni wydali zamek, uzyskawszy wolny wymarsz. Po klęsce pod Chojnicami 18 wrz. 1454 znów Krzyżacy Sz. opanowali. Załogą dowodził Bernard v. Zinnenberg. W jego nieobecności zaskoczyli wprawdzie Polacy z Malborka w nocy miasto d. 31 października 1461 r. , ale cofnęli się niebawem, ogniem je w części zniszczywszy. Mocą drugiego pokoju toruńskiego 1466 zamek i miasto Polakom przekazane, ale dopiero r. 1467 im wydane zostały. Wójtami za czasów krzyżackich byli na zamku 1 Jan 1333 36, Henryk Wileken Vilko, Wilke 1341 43, Fryderyk Jaeger 1350, 4 Erwin v. Kruftele 1379 81, 5 Jan y. Felde 1381 86, 6 Dyteryk v. Roeder Reder 1386 89, 7 Ulryk v. Jamsdorf 1389 91, 8 t. Wysentau 1391 92, 9 Konrad Volgold Vollegold 1392 94, 10 Konrad Kuno v. Baldersheim 1394 1404, 11 Henryk Potendorf v. Pottendorf 1404 1410, 12 Gieselbrecht v. Buchsck 1411 14, 13 Henryk Postar 1414 1419, 14 Henryk T. Hauer 1419 22, 15 Mikołaj v. Bergan 1422 1428, 16 Gottfried v. Geylenkirche 1437, 17 Wilhelm t. Weyssen 1437 40, 18 Jan Hensel v. Czeschingen 1440 1446, 19 Jan v. Buchen 144647, 26 Mik. v. Milwiss Milwitz 1453, 21 Konrad v. Lichtenhain 1446 ob. Voigt NamenKodex, str. 81. Wójtowstwo tutejsze było podwładne głównemu zamkowi malborskiemu i graniczyło na płd. i wschód z biskupstwem pomezańskiem i komturstwem kiszporskiem. Jeszcze r. 1388 nosiło nazwę starej ziemi pruskiej Aliem, a pieczęć wójta ozdobiona była napisem Sigillum Advocati in Aliem. Herb wójtowstwa był ten sam co austryacki; opowiadają, że książę austryacki Albrecht około r. 1377 podjął krucyatę przeciwko Prusakom i podczas niej został wraz ze 100 towaszyszami pasowany na rycerza. Vir generosus fortalicium Stumis dono et nobilitatis suae clenodia ordini ibidem relinquendo patriam repeciit Scr. r. Pruss. , IV, 55. Dla tego też walczyli w bitwie pod Tannenbergiem zaciężni austryaccy pod banderą sztumską, którą dzierżył nadkomtur, gdyż wójtowstwo tutejsze było zależne od Malborka. Zamek sztumski do dziś jeszcze w części zachowany, był ulubionem miejscem pobytu wielkich mistrzów, zwłaszcza że przy zamku ciągnął się obszerny zwierzyniec. Stanowił on niejako fort wysunięty Malborka, od którego tylko 2 mile jest oddalony. Dokładny opis zamku i plan sytuacyjny podaje Toeppen Zeitschr. d. Westpr. Gesch. Ver. , IV, 83 104, widok zaś Andriolli w Kłosach z r. 1890. Studnia na dziedzińcu zamku, około 100 stóp głęboka, dostarcza najlepszej wody w mieście. Za czasów polskich był zamek siedzibą starosty i miejscem odbywania sejmików, sądów grodzkich i ziemskich wo jewództwa malborskiego. Starostowie sztumscy posiadali sądownictwo tylko nad poddanymi, nie zaś nad szlachtą i wolnymi. Lustracya z r. 1565 opiewa, że ststwo tutejsze, które trzymał Krzysztof Czerna, wojewodzie malborski, należało do wojew. malborskiego i obejmowało miasto Sz. i wsi 18, w których było włók osiadł. 587 1 2 sołtyskich 69 1 2 kościelnych 35, wolnych lemańskich 3, karczem 19, ogrodników 28, folwarków 3, młynów 5, jeziór 7, stawów wedle młynów, z których bywa pożytek trzy. Suma dochodów tak pieniężnych jak pospolitych, na pieniądze oszacowanych, wynosiła 5529 fl. 3 gr. 2 fen. , z której na onera, zapłacenie myta sługom zamkowym i folwarkowym na rok wychodzi fi. 338, okrom wychowania zbożem pospolitem, które includowano in summam perceptorum ob. Odpisy w Peplinie, str. 8. W r. 1771 posiadał to ststwo Franciszek Bieliński, ststa czerski, wraz z żoną Krystyną z książąt Sanguszków. Opłacano wtedy kwarty złp. 15, 479 gr. 13, a hyberny złp. 3736 gr. 29. Od d. 13 września 1772 r. ststwo wraz z całem województwem przeszło pod panowanie pruskie. Podczas pierwszej wojny szwedzkiej 1626 1629 zajął Gustaw Adolf po zdobyciu Malborka także Sz. i osadził w nim załogę z 200 żołnierzy 20 lipca 1626. Przez cały też czas tej wojny pozostał ten ważny punkt w ręku Szwedów. R. 1629 d. 27 czerwca pobił Koniecpolski Szwedów pod wodzą Gustawa niedaleko Sz. pod Trzcianem. Sam król został w lesie sztumskim po dwakroć pojmany, lecz niepoznany, wymknął się zwycięzcom. Po tej klęsce wzmocnił król załogę sztumską. Ukazał się też niebawem 12 lipca pod miastem oddział wojska polskiego i cesarskiego, ale nie odważył się na krok stanowczy. D. 15 sierp, t, r. posunęli się Polacy znów pod miasto, ale zostali odparci. Mocą 6letniego rozejmu, d. 26 wrześ. 1629 r. w Starym Targu zawartego, został Sz. dany w sekwestr wielkiemu elektorowi Fryderykowi Wilhelmowi, Po upływie 6 lat zajęli Szwedzi znów Sz. , ale r. 1635, po zawarciu traktatu w Sztumskiej Wsi 12 wrześ. 1635 r. , ustąpili go królowi polskiemu. W drugiej wojnie szwedzkiej 1655 60 zdobyli Szwedzi znów miasto i

Sztum