tarzu starożytny obraz Bogarodzicy, słynący cudami, malowany w stylu bizantyńskim na miedzianej blasze, pod którą podłożona jest deska dębowa. Podług podania podarował go Witoldowi cesarz bizantyjski Emanuel II. Obraz ten umieszczony w niszy i odsłaniany tylko podczas nabożeństwa, znany jest z wielu obrazków, z których zasługuje zwłaszcza na wzmiankę rytowany na miedzi przez Bartłomieja Strachowskiego. Zdobi go korona z drogich kamieni i wiele wotów. Inne ołtarze, których jest pięć, są mniej okazałe; mieszczą w sobie obrazy nie złego pędzla, zwłaszcza N, M. P. Różańcowej, św. Jana Nepomucena i św. Antoniego. W skarbcu kościelnym, pomiędzy innemi kosztownościami, znajdują się dwie złote korony, z których jedna przysłana przez Klemensa XI, druga filgranowa, w stylu bizantyńskim. Przy kościele znajduje się kaplica murowana z grobami rodziny Roemerów, wzniesiona w 1700 r. przez Mateusza Roemera, ststę sumieliskiego, i żonę jego Helenę Kierdejównę, za zezwoleniem ks. Eustachego Kotowicza, bi skupa smoleńskiego, proboszcza katedry witebskiej. Parafia katol. , dek. trockiego, ma 6885 wiernych. Dekanat trocki, dyec. wi Ieńskiej, liczy 12 parafii T. , Troki Stare, Sumiliszki, Dorsuniszki, Giegużyn, Kietowiszki, Użugoście, Żośle, Żyzmory, Kowale, Rudniki, Jewie dawniej trzynasta Poporcie, filie Kozakiszki i Rykonty, kaplice Połuknia, Skorbuciany, Waka, Rukla, Połomeń, Wilkiszki, Poporcie, Tolejkiszki, razem 65, 745 wiernych. Oprócz kościoła farnego istniały dawniej w T. jeszcze kościoły bernardynów i dominikanów. Pierwszy z nich, w mieście, na wzgórzu przy wjeździe do miasta, fundował wraz z klasztorem w 1617 r. Eustachy Wołłowicz, bisk. wileński. Stanisław Pokrytski w 1688 r. zapisał na utrzymanie klasztoru po 50 złp. rocznie, ewikcyonując to nadanie na sumie złożonej w kabale wileńskim. Gwardyanem tego klasztoru był Jerzy Pac, zabity później przez Szwedów w Białymstoku. Kościół i klasztor dominikanów wznosił się na drugim końcu miasta, również na wzgórzu zajętem przez zwaliska obszernego zamku, tak zwanego starego al. górnego, które nadane im zostały przez konstytucyę sejmową w 1678 r. Konstytucya ta wprowadziła tylko na nowo dominikanów. gdyż zdaje się, że już za Zygmunta III byli w T. fundowani. Marcyan Ogiński, kanclerz litewski, wwoda trocki, pomnożywszy fundusze, postarał się w 1678 r. o ich przywrócenie. Kościołek wzniesiony został jednak dopiero w 1720 r. z powodu przeszkód stawianych przez szlachtę, dlatego, że w ocalałych od zniszczenia komnatach zamkowych były izby sejmikowe, archiwum województwa i więzienie sądowe. Pozostałe do dziś szczątki tego zamku, oblane z trzech stron wodami jeziora, składają się z ruin dwóch baszt i części murów. Opis i rysunek tego zamku podał Tygodnik Powszechny z 1879 r. Nr. 40. Obok zwalisk leży góra widocznie sypana, strażnicza czy też ofiarna otoczona rowem. Ważniejsze daleko są zwaliska drugiego zamku nowego, wzniesionego o 300 sążni od starego zamku, na jednej z wysepek jeziora. Zajmują one całą wysepkę, mającą do 2 dzies. przestrzeni. Zamczysko, zbudowane, jak można wnosić z pozostałych szczątków, w stylu gotyckim, w kształcie prostokątu, zadziwia swoim ogromem. Strona szersza wynosi 40, węższa 25 sążni. Trzy okrągłe bastyony występują w znacznej części za krańce ścian narożnych. Jeden z nich lepiej się zachował, dwa inne usunęły się do połowy. Najlepiej się przechowała czworoboczna baszta. Zamek środkowy, stanowiący rodzaj dzisiejszej cytadeli, dzieli na dwa dziedzińce całą przestrzeń opasaną wałem. Gmach dzielił się na dwa piętra; w pierwszem były mieszkania i składy, drugie służyło do obrony. Wewnątrz zamku jeszcze na początku b. wieku przechowały się resztki tynku, ze szczątkami malowideł. W 1822 r. Wincenty Smokowski w jednej z sal pierwszego piętra znalazł i przerysował dwanaście ułamków malowideł ob. Atheneum, 1841, t. V, 166 i nast. . Widoki malowniczych ruin tego zamku są liczne, między innemi podał je Syrokomla w Wycieczkach po Litwie podług rysunku Gersona, Batiuszkow w dziele Biełorussia i Litwa i in. Pod względem strategicznym i fortyfikacyjnym znaczenie tego zamku badał Korejwo w rozprawie czytanej na posiedzeniu komisyi archeologicznej wileńskiej w listopadzie 1858 r. i ogłoszonej w jego Opisie gub. wileńskiej str. 791 7. Założenie miasta Stryjkowski Kronika, ks, VI, rozdz. 4 przypisuje Giedyminowi, który około 1320 r. miał przenieść tu stolicę z Kiernowa. Podanie to może się stosować tylko do zamku lądowego al. starego, sama bowiem osada bezwątpienia sięga dawniejszych czasów, prawdopodobnie bowiem o niej wspomina pod koniec XII w. Irlandczyk Snorro Sturleson pod nazwą Tyrki. Zdaje się, że za Giedymina zamek nowotrocki był myśliwskim pobytem tego władcy, bo już w 1322 r. stolicą jego było Wilno, gdzie najczęściej przebywał. Wreszcie zamek tutejszy mógł być wzniesiony jako przedmurze Wilna wobec coraz groźniejszych i bardziej w głąb kraju sięgających najazdów Krzyżaków. Okolice Trok zaczęły być znane rycerstwu zakonnemu od czasu zwycięstwa w. mistrza Henryka Dusemer, odniesionego w 1348 r. nad

Troki