f Elsnerrode, g Katarzynka folw. , h Wysiołki, niem. Weisshof i Neuweisshof, folw. i kolonia, i Szenwałd Schvenwalde, wś, k Błota Blotgarten, 8 klm. , 1 Rossgarten, ł Przysiek Wiesenburg, folw. , m Stary Toruń o 11 klm. i n Gursk, wś o 12 klm. 1891 r. 7079 dusz. Przy kościele istnieje bractwo Niep. Pocz. N. M. Panny od r. 1840, br. św. Antoniego Padewskiego od r. 1841 i br. Trójcy Przenajśw. od r. 1830. Dekanat toruński obejmuje parafie Bierzgłów, Czarnowo, Czarze, Kaszczorek, Łążyn, Ostromecko, Popowo Toruńskie, Świerczynki i 3 parafie w Toruniu. Toruński powiat w Prusach Zachodnich, najbardziej na płd. wysunięty, wchodzi w skład obwodu regencyi kwidzyńskiej. Tylko płd. zach. kąt leży po lew. brzegu Wisły, reszta na prawym. Na płn. graniczy z pow. chełmińskim, na wschód z nowym pow. wąbrzeskim i z król. polskiem, na płd. z król. polskiem i pow. inowrocławskim, na zach. z pow. inowrocławskim i bydgoskim. Obszar powiatu zmniejszył się o 22352 ha, które r. 1887 odcięto do nowego pow. wąbrzeskiego, tak że teraz obejmuje tylko 91147 ha, mianowicie 53120 roli orn. , 5572 łąk, 20343 lasu; 1 ha roli orn. daje przecięciowo 12, 92 mrk na czysto, 1 ha łąk 12 92 mrk, 1 ha lasu 1, 57 mrk. Okręgów wójtowskich liczył powiat 1885 r. 25, miast dwa Toruń i Chełmża 4968 mk. , gmin wiejskich 69, między niemi targowisko Mokre 6826 mk. , obwodów dominialnych 83, miejscowości 282, domów 5884, dym. 14893, gmachów publ. 74. Ludności było 1871 r. 60242; 1875 r. 64081; 1880 r. 70732; 1885 r. 77868; 1 grud. 1890 r. 87544 i to 43884 kat. , 41539 ewang. , 1834 żyd. i 287 różnych wyznań. Głównemi rzekami w powiecie są Wisła i Drwęca. Zaraz po pierwszym rozbiorze Polski rozkazem gabinetowym z 1 i 2 list. 1772 r. z dóbr duchownych wciągniono do domen rządowych następne dobra kościelne. Z dóbr bisk. kujawskiego wś Elgiszewo, wś i fol. Kaszczorek, leśn. Strębaczno, wś i fol. Grzywno. Z dóbr bisk. chełmińskiego wś Folgowo, wś i fol. Papowo, ws Staw. Z dóbr konwiktu misyonarzy w Chełmnie fol, Dziemiony. Z dóbr kolegium jezuickiego w Toruniu wś Bruchnowo, folw. Kuwróz, wś i fol Ostaszewo. Z dóbr klasztoru benedyktynek w Toruniu fol. Brzezinko, wś Młyniec, wś Brzezink al. Borek, młyn Bierzchlewo, folw. Nowydwór wraz z jez. przy Kamionce, folw. Wytrębowice, fol. Pigrza, fol. Dzwierzno, wś Gronówko, wś Wielka Kamionka, fol. Kamionka, fok M. Kamionka, fol. świerczynki, Smolniki. Z dóbr kapituły katedralnej z Chełmży wś Bielczyn, fol. Biskupice, wś Chrapice, fol. Chełmża, Archidyakonka Stara i Nowa, wś i fol. Kończewice, wś Kuchnia, fol Morczyny, wś Stare i Nowe Skąpe, fol. Witkowo. Z dóbr klasztoru dominikanów w Toruniu wś i fol. Pruska Łąka, nowa osada Papiernia. Razem 42 wsie i folwarki. Źródła 1 Toruń przez kś. Kujota ob. Roczn. Tow. Nauk. w Toruniu, 1884. 2 Utracone kościoły przez kś. Fankidejskiego, str. 20 39. 3 Tegoż, Klasztory żeńskie. 4 Wernicke Beschr. von Thorn, 1832. 2. T. Stary, niem. Alt Thorn, dok. 1346 Aldenthorun, 1445 Antiqum Thorun, wś włośc, na praw. brzegu Wisły, 10 klm. na zach. od miasta Torunia, pow. toruński, st. p. Rossgarten, par. kat. kośc. Panny Maryi w Toruniu, 610 ha 299 roli orn. , 96 łąk, 23 lasu; 1885 r. 21 dm. , 32 dym. , 247 mk. , 59 kat. , 188 ew. Wś ta jest pierwotnym zawiązkiem późniejszego miasta. W tej prastarej osadzie ziemi chełmińskiej Krzyżacy przekroczywszy Wisłę, usadowili się r. 1231. Murowany kościół p. w. św. Jana Chrz, , który tu zastali, obwarowali i przy nim jakby na zamku zamieszkali. Wkrótce potem znalazłszy tam, gdzie dziś miasto stoi, wygodniejsze położenie, opuścili Stary T. Kościoł jednak pozostał, a nabożeństwo nadal się w nim odprawiało i wielu braci zakonnych w nim pochowano. Stary zaś gród zamienili Krzyżacy na folwark. R. 1346 reguluje w. m. Henryk Tusmer parafialne stosunki kościoła w St. T. , nadając mu wsie Przysiek, Smalno i Górsk i wyznaczając dochody probostwa. Dotacya ta rozpoczyna się słowy Cupientes igitur ecclesiam parochialem in Aldenthorun dotare, ubi multorum fratrum recolenda prioritas in domino feliciter requiescit. Później jeszcze napotykamy wzmiankę o tym kościele w Ordo synodi laicalis z r. 1445. R. 1514 ustępuje król Zygmunt tę wś miastu na własność, obowiązując magistrat, aby się starał o odprawianie regularnego nabożeństwa w tamtejszym spustoszałym kościele. Pod wpływem szerzącej się reformacyi zaniedbano tego obowiązku, r 1528 porozbierano srebro i drogie naczynia kościelne, a później r. 1598 jakiś czeladnik mularski sprzedał 4000 cegły z obalonego kościoła, za co odsiedział 8 dni w więzieniu. Dziś po kościele ani po grodzie krzyżackim nie pozostało śladu ob. Utracone kośc. przez kś. Fankidejskiego, str. 40. Kś. R. Frydrychowicz. Torupie, ob. Turupie. Torwidańce, zaśc. szlach. , pow. trocki, w 3 okr. poL, o 48 w. od Trok, ma 1 dm. , 7 mk. katol. Torwidziszki, zaśc, pow. trocki, w 3 okr. poL, gm. Butrymańce o 8 w. , okr. wiejski Ajciuny, 8 dusz rewiz. ; w 1865 r. należał do dóbr Bołdzieje Perkowskich. Toryska, węg. Toriszka, wś na Węgrzech, Torupie Torupie Torwidańce Torwidziszki Toryska