stawie dodano Terrae motor, solis coelique stator. R. 1873 d. 19 lutego obchodzono w T. uroczyście czterechsetną rocznicę urodzin Kopernika, z którego to powodu kś. kanonik Polkowski wydał piękne album pamiątkowe. Przy ulicy Piekarskiej, obok zabudowań pocztowych Nr. 22, urodził się Bogumił Linde, potomek starej mieszczańskiej rodziny, twórca Słownika języka polskiego. Przy ulicy Mostowej gdzie dziś handel Domańskiego przyszedł na świat w r. 1794 Fryderyk hr. Skarbek, ekonomista, historyk i powieściopisarz polski. Dwaj bracia Rybińscy, kaznodzieje protestanccy i poeci, mieszkali przy ulicy św. Ducha, w starożytnym domu o gotyckiej fasadzie Nr. 9. Mennica toruńska sięga dawnych czasów. Już w drugiej połowie XIII w. wybijali w niej Krzyżacy pieniądze, a Toruń aż do r. 1754 uważany był za główne mennicze miasto zakonu. Kazimierz IV potwierdzając 1457 r. prawo mennicy, dozwolił bić i złote sztuki. Przez długi czas dostarczał T. tylko drobnej srebrnej monety; za Zygmunta III poczęto już bić półtalary i talary a za Władysława IV i Jana Kazimierza okazały się i dukaty. Mennica z małemi przerwami istniała do końca 1765 r. Pierniki toruńskie słyną szeroko po świecie. Najwięcej wyrabia się tak zw. katarzynek, Dawniej bowiem na św. Katarzynę 25 list. odbywały się przed kościołem t. n. wielkie jarmarki i piernikarze sprzedawali tam pierniki z wizerunkiem św. Katarzyny. Dziś są w mieście 4 piekarnie pierników Gustawa Weesego, Kurowskiego, Thomasa i Władysława Szczepańskiego. W r. 1884 na wypieczenie ich zużyto 4500 centn. miodu i nieomal równą ilość mąki. Winnice toruńskie ciągnęły się jak wynika z dawnych zapisków, znajdujących się w archiwum miejskiem, jeszcze w XVI i XVII stuleciu na piaszczystych wzgórzach nad Wisła, przy ujściu Drwęcy. Osłonione lasami od wichrów północnych, wydawały tyle wina, że piwnice krzyżackie były niem założone. Winem tem bracia zakonni raczyli Kazimierza W. i innych gości w Malborku, jak podaje kronika Dusburga. Wedle tradycyi miejscowej książę bawarski Rudolf, bawiąc kiedyś u w. mistrza Winryka z Kniprode, skoro po uczcie wypił puhar toruńskiego wina, prędko kazał go powtórnie napełnić, mówiąc że to napój jak oliwa. Klonowicz we Flisie powiada Od siebie się miej, gdzie wdzięczne winnice Wiszą nad Wisłą, w nich żywe krynice. Jeszcze dziś przedmieście jedno Winnicą się zowie. Toruńskie komturstwo graniczyło na zachod z komturstwem bierzgłowskiem, na północ z papowskiem i lipińskiem, na wschód z kowalewskiem, na płd. zaś granicę stanowiła Drwęca poniżej Szewna aż do Złotoryi i Wisła od Złotoryi aż do Smolna por. mapę dodaną do 16 zeszytu Zeitsch. d. Westpreuss. Gesch. Ver. . Zamki były w Toruniu, w Starym Toruniu i w Lubiczu nad Drwęcą. Pieczęć komturstwa wyobrażała bramę z wieżą po obu stronach. Naokoło był napis S. Comendatoris in Thorun. Komturami toruńskiemi byli Otto 1250; Ravino 1251 1255; Otto v. Slewitz al. Schlewitz; Hartmud v. Kronenberg; Henryk 1260; Otto 1264; Henryk v. Byx 1267 70; Albrecht v. Ippelensdorf 1274 77; Ludwig 1278; Radwicus 1279; Henryk 1282 1283; Ludwik 1285; Henryk v. Uberberg 1289; Henryk v. Byx 1292; Konrad Stange 1293 96; Konrad Sack 13011302; Henryk v. Dobyn 1303 1306; Gozwin 1309 1313; Luther v. Sparrenberg 1319 26; Hugo V. Almenhausen 1326 28; Henryk Ruve al. Rowe 1330; Marquard v. Sparrenberg 1335 37; Aleksander v. Kornre 1338; Henryk v. Offilyn al. Offeln 1339; Henryk v. Boventin 1340; Dietrich v. Spira 1342 44; Jan Nothaft 1346; Wilhelm v. Baldersheim 1347; Jan Nothaft 1347 49; Dietrich Y, Brandenburg 1352 75; Konrad v. Kalemont 1375 81; Baldewin v. Frankenhofen 1381 83; Siegfried Walpot v. Bassenheim 1383 84; Ludwik v. Wafeln 138489; Wolf v. Zoluhart 1389 92; Engelhard Rabe 1392 97; Fryderyk v. Wenden 1397 1407; hr. Albrecht v. Schwarzburg 1407 1410; hr. Jan v. Sayn 1410; Eberhard v. Wallenfels 14101413; Henryk Hold 1413 14; Jan v. Seelbach 1414 16; Ludwik v. Landsee 1416 18; Ulryk Zenger 141820; Jost v. Hohenkirchen 1420 22; Ludwik v. Laudsee 1422; Marcin v. der Kemnate 1422 24; Henryk Marsohalk 1424 26; Ludwik v. Landsee 1426 31; Jan v. Pommersheim 1431 33; Wincenty v. Wirsberg 1433 36; Wilh. v. Helfenstein 1435 37; Konrad v. Erlichshausen 1437 40; Henryk v. Rabenstein 1440; Eberhard v. Wesenthau 1440; Wilh. v. Helfenstein 1440 41; Jan v. Beenhausen 1441 46; Albrecht Kalb 1446 54 ob. Voigt Namen Codex, str. 56 58. Parafie katolickie. Przy dzisiejszych trzech kościołach katol istnieją też trzy parafie, mianowicie par. św. Jana na Starem Mieście 1891 r. 3145 dusz; przy kościele jest bractwo trzeźwości od r. 1869 i Bożego Ciała, założone już r. 1394. Paraf. św. Jakuba dla Nowego Miasta, przedmieścia Winnicy i przedm. św. Jakuba 1891 r. 2625 dusz. Przy kościele bractwo różańcowe od r. 1834, trzeźwości od r. 1859. Paraf. Panny Maryi, do której należą a przedmieście Chełmińskie, b przedm. Rybaki, c przedm. Bydgoskie, d wś Mokre, e Rubinkowo, wś i folw. ,

Toruń