pochyła wieża nad Wisłą, przy końcu Piekarskiej ulicy. Składa się ona z 3 piętr, z których najwyższe ma obwódkę murowaną w kraty, podobnie jak kościół Maryi Panny. Wieża chyli się w stronę miasta tak znacznie, że na wysokości 50 stóp krawędź wierzchnia wystaje 4 stopy i 8 cali starej miary berlińskiej. Pochyłość ta pochodzi zapewne z usuwania się ziemi, spoczywającej na grubym pokładzie ślizkiej gliny. I dwie sąsiednie wieże także się pochyliły, choć nie tak znacznie. Nadto wszystkie pokłady cegieł, uszaki drzwi i okien i podłoga, wszystko jest lub było w ten sposób pochyłe. Obecnie przebudowano tę wieżę na kuźnię forteczną i pomieszkanie dla puszkarza. 3 Ruiny zamku krzyżackiego. Na pograniczu między Starem a Nowem Miastem, przy Mostowej bramie, leżą tuż nad Wisłą, dziś jeszcze obszarem i śladami wielkości uderzające zwaliska dawnego zamku krzyżackiego i należących do niego zabudowań. Jedną część, zwaną po niemiecku Junkerhof, t. j. starą szkołę kadetów krzyżackich, przebudowano niedawno na mieszkanie. Pięknym jest wykusz, czyli koniec zamku, na śmiałych łukach oparty, przy zamkowym młynie. Na zamku tutejszym bywało zazwyczaj 24 rycerzy a 12 duchownych; zwykle konwent składał się z 12 rycerzy i 6 duchownych. Obszerna kaplica zamkowa mieściła się w połudnwej części grodu. 4 Kamienice i spichlerze. Na uwagę zasługują pod względem ozdób ściany szczytowej kamienice przy ulicy Łaziebnej Nr. 56, Chełmińskiej Nr. 342 i przy Starym Rynku Nr. 429. Najpiękniejsze drzwi, pokryte rzeźbami z przypowieści o marnotrawnym synu, zachowały się w rogowej kamienicy przy ulicy Białej Nr. 62. Szczytów pięknych zachowało się więcej. Napotykamy między niemi ostrołukowe, mieszane jeszcze z byzantyńskiemi łukami, są też okazy z epoki odrodzenia i nie brakbudowli z czasu stylu rococo. Z czasów ostrołuku zasługuje na wzmiankę dom przy ulicy Piekarskiej Nr. 226, dalej połudn. szczyt dawniejszego fortu zamkowego a z czasów rococo dom przy Starym Rynku Nr. 436. Tuż obok pod Nr. 435 wznosi się najpiękniejszy okaz rococo z początku XVIII w. Niemal cały szczyt aż do wierzchołka pokryty jest ornamentyką z kwiatów i liści. Jako okaz stolarstwa zachowały się w kamienicy, niegdyś burmistrza Roesnera, przy Rynku, kręcone schody, przechodzące ze sklepu aż pod strych, wysokości 45 stóp. Cała poręcz dębowa pokryta jest rzeźbami w stylu odrodzenia. Schody te chce zakupić magistrat, by je ustawić w ratuszu. Ciekawe są także śpichlerze, pochodzące przeważnie z XV w. Są to gmachy wysokie, ze szczytami frontowemi w stylu ostrołukowym zwykle. Przeważną cechą ich jest wyniosły ale nie ciężki słup ostrołukowy, który aż do samych wyżyn gmachu dochodzi. Wszystkie są bez tynku, z palonej cegły. Na ścianach frontowych znajdują się zwykle znaki domowe Hausmarken, zastępujące, zwłaszcza u mieszczan, herby rodzinne. 5 Domy pamiątkowe. Przy ulicy św. Anny stoi stary jednopiętrowy dom Nr. 190, w którym ujrzał światło dzienne d. 19 lutego 1475 r. Mikołaj Kopernik, twórca nowej astronomii. Gniazdem rodowem Koperników jest prawdopodobnie starodawny majątek biskupi Koperniki pod Nisą na Szląsku. R. 1396 d. 3 lutego Mikołaj, pradziad astronoma, został zapisany w Krakowie w poczet obywateli miejskich. Na uwagę zasługuje, że w księdze nie dodano zkąd pochodził, z czego Kętrzyński wnioskuje, iż miejsce pochodzenia było równobrzmiące z nazwiskiem jego, t. j. że ów Mikołaj nazywał się Kopernikiem i pochodził z Kopernik, że to było jego nazwisko familijne. Tego dowodzi także astronom, pisząc się po łacinie Copernicus, bo gdyby Kopernikowie mieli nazwisko swe od wsi, nazywaliby się po polsku Koperniccy, a astronom musiałby się po łacinie pisać Copernicius ob. Kętrzyński O ludn. pols. , str. 169. Wnuk wymienionego tu Mikołaja i jego imiennik osiadł r. 1458 stale w Toruniu. Portret jego przechował się w bibliotece jagiellońskiej w Krakowie, dokąd go przewiózł z T. r. 1614 sławny matematyk Jan Broscyusz. W T. pojął Mikołaj za żonę Barbarę Watzelrode, siostrę bisk. warmińskiego Łukasza, który będąc wujem naszego astronoma, wiele starań łożył około jego wykształcenia. O tym to Łukaszu pisze kronika krzyżacka dosadnie In vulgo fertur de eo, quod si eum diabolus in partiunculas minutissimas secaret ita, ut in farcimine clauderetur, Polonorum sanguis ab eo velli non posset ob. Ser. rer. prus. Historia brevis magistrorum, IV, str. 272. Tenże biskup chciał zakon krzyżacki przenieść na pogranicze Podola, gdzieby miał pole działania jako przedmurze chrześciaństwa przeciw Turkom. W testamencie zalecił kapitule wybrać Polaka na swego następcę w Warmii. Dzieci mieli Kopernikowie czworo Andrzeja, Barbarę, Katarzynę i ostatecznie Mikołaja, który się urodził 19 lut. 1473 r. Pomnik dla Mikołaja Kopernika został odsłoniony r. 1853 na Starym Rynku. Posąg sam przedstawia astronoma w szerokiej fałdzistej szacie. W lewej ręco trzyma astrolabium, prawą wskazuje ku niebu. U stóp wytryskuje z postumentu przez paszczę delfina promień wody. Na postumencie napis Nicolaus Copernicus Thorunensis, na pod

Toruń