Mikołaja, założony na przedmieściu w r. 1605 podczas powietrza, istniał jeszcze w XVIII w. Par. prot. liczyła w r. 1860 w 48 osadach 1771 dusz, obok 10, 999 katol. Klasztory franciszkanów i franciszkanek dzieliły swe losy z kościołami. Klasztor jezuitów stanął w r. 1863 65. Szkoła par. istniała już przed r. 1519; wspomnieni powyżej bracia Barscy przeznaczyli w r. 1614 dla rektora 50 złp. , pod warunkiem, ażeby od ubogich szkólnego nie pobierał. Szpital przy kościele par. stanął około r. 1770 kosztem Marcina Łękowskiego, plebana, Dzieje, Sz. jest jedną z najstarszych osad polskich, znanych z dokumentów; wykopaliska świadczą o jej istnieniu przedhistorycznem. Osada rozwijała się do r. 1393 wyłącznie na lew. brzegu Warty; podanie, jakoby pierwotnie stała w miejscu wsi Pyszącej, nie da pogodzić się z danemi, czerpanemi z innych źródeł. Pysząca bowiem. odl. o 4 klm. od dzisiejszego miasta, odrębną tworzyła całość przed r. 253. Z większem prawdopodobieństwem szukać możemy śladów starego Sz. na pół drogi między Pyszącą i Psarskiem, z którem rozgraniczano Sz. w r. 1279, przy ujściu odpływu jez. Połczyńskiego, w miejscu Wójtowstwa. Na Sz. szła zapewne starożytna droga handlowa między Poznaniem a Wrocławiem. Nazwa osady nie uległa zmianie; zmieniała się tylko jej pisownia. Z równobrzmiącą nazwą Szrem spotykamy się w pow. szamotulskim i na Szląsku Schrom. Wywody dra M. Kanteckiego, jakoby Szrem zawierał w sobie ten sam źródłosłów co Strzemię, trudno podzielać. Pierwszą wzmiankę o istnieniu osady znachodzimy w bulli Innocentego II z r. 1136, potwierdzającej posiadłości arcybiskupów gnieźn. , w liczbie których podano villa in Zrem que Dolzco nuncupatur. Sz. przeto był wówczas albo znaczną osadą, która mieściła w sobie posiadłość Dolsko, albo, jeżeli piszący miał na myśli in terra Zremensi, stolicą ziemi lub dzielnicy. Sz. mógł już wówczas mieć swoje zamczysko. Zamczysko to sterczało na brzegu Warty, na grodziszczu, gdzie w nowszych czasach rozłożył się cmentarz żydowski; spłonęło przy schyłku zeszłego wieku; przestało istnieć z ostatnim kasztelanem. W r. 12101212 był Sz. stolicą dzielnicy graniczącej z przemęcką i czołem kasztelanii sięgającej ku płd. do Księginek, poza Dolsk. W r. 1212 występuje Piotr, pierwszy znany nam kasztelan; następcami jego byli Jan r. 1245 1247, Gerward 1252, Jarosz 1266 71, Cewlej 1271 77, Sambor 1277, Jan 1293 96, Piotr 1305, Berwold 1324 29, Wincenty 1353 60, Jan 1362 66, Andrzej z Żerkowa Zaremba 1377 83, Mikołaj 1391 93, Maczuda z Gębic 1396 97, Mikołaj 1399, Jan 1399, Mikołaj 1399 1401, Jan z Królikowa 1401 11, Jan z Obichowa 1411 22, Jan z Lichenia 1422 30, Wojciech z Pakości 1430 45, Jerzy z Wrześni 1450, Wojciech z Krotoszyna i Wielowsi Leszczyc 1452 59, Jakub z Krotoszyna Leszczyc 1460 61, Mikołaj z Janowego Młyna z Janówca Nałęcz 1461 99, Stanisław z Objezierza Nałęcz 1499 1501, Chrzan Kleczewski 1505, Maciej Borek z Gostynia 1513 27, Andrzej Roszkowski Łodzią 1538 55, Jan Służewski Sulima 1555 57, Stanisław Spławski Leliwa 1557 1563, Wojciech Czamkowski Nałęcz 1563 1572, Andrzej Opaliński Łodzia 1572 93, Jakub Rokossowski Glaubicz 1574 80, Mikołaj Zebrzydowski Radwan 1581 94, Andrzej Zebrzydowski Radwan 1594 99, Kacper Rozdrażewski Doliwa 1599 1611, Piotr Czamkowski Nałęcz 1611 18, Jan Ossowski Dołęga 1618 20, Krzysztof Cielecki Zaremba 1620 27, Mikołaj Zebrzydowski Radwan 1627, Abraham Ciświeki Wieniawa 1627 1643, Przecław Leszczyński Wieniawa 1644 1658, Mikołaj Zakrzewski Wyskota 1658 1661, Piotr Przyjemski Rawicz 1661 74, Kazimierz Grabski Wczele 1674, Adryan Miaskowski 1676, Adam Franciszek Rozdrażewski Doliwa 1680 81, Maciej Mielżyński Nowina 1690 96, Adam Naramowski Łodzia 1697 1723, Maciej Koźmiński Poraj 1723 1729, Franciszek Mielżyński Nowina 1729 1738, Adam Hieronim Kołaczkowski 1738 1746, Rafał Bniński Łodzia 1746 69 i Karol Koszutski Leszczyc r. 1769 uzupełn. według zapisków Teodora Żychlińskiego syna. Kasztelania szremska graniczyła z kasztelaniami Bnin, Modrze, Krzywiń i Książ. Czołem opola graniczącego z opolem Drzonek był Sz. między r. 1242 i 1279, stolicą powiatu lub okręgu między r. 1312 i 1403. W r. 1211 Władysław Odonicz nadał kościołowi św. Maryi w Wrocławiu wś Muclino Mechlin z jeziorem w pobliżu Szremu; r. 1233 34, ustępując przed Henrykiem Brodatym, zburzył zamki Bnin i Szrem, które Henryk odbudował niebawem; r. 1234 stanęła między tymi zapaśnikami ugoda, mocą której Warta rozgraniczać miała ich dzierżawy, Sz. atoli, z obszarem swoim na praw. brzegu Warty, otrzymał Borzywój, siostrzeniec i namiestnik Henryka. Wkrótce potem wszczęły się spory z biskupem pozn. Pawłem, który dla załatwienia ich przybył do Sz. Borzywój kazał wtrącić go do więzienia, z którego biskup uszedłszy, rzucił klątwę na wielkorządcę szremskiego. Dalszym skutkiem tych zatargów była wojna w r. 1236; Odonicz odzyskał Sz. a Borzywój poległ z ręki rycerstwa jego. Wiadomość podana przez H. Wuttke go Staedteb. d. L. Posen, 444. jakoby Odonicz daro

Szrem