a przy niem mała kapliczka z obrazem św. Wojciecha. Pierwiastkowa kaplica w tem miejscu zbudowaną została kosztem Jana Domańskiego i zniszczona przez Szwedów w 1656 r. Data założenia cerkwi i parafii nieznana. W XVIII w. były jeszcze 2 inne cerkwie. Tomaszowski powiat gub. lubelskiej utworzony został z płd. połowy dawnego pow. hrubieszowskiego 18 gmin i części pow. zamojskiego gm. Roguźno, zajmuje on płd. wsch. część obszaru gubernii. Graniczy od płn. z pow. hrubieszowskim, od wschodu na małej przestrzeni Bug oddziela go od pow. włodzimierskiego gub. wołyńskiej, dalej Warężanka dopł. Bugu stanowi z przerwami część wschod. granicy od pow. sokalskiego, od płd. graniczy z pow. bełzkim, rawskim Rawa Ruska i cieszanowskim, od zach. z biłgorajskim i zamojskim. Obszar powiatu obejmuje 25, 08 mil kwadr. Stanowi on częśó płd. wyżyny lubelskiej, dochodzącej tu w wyniosłym grzbiecie między Tomaszowem a Józefowem najwyższego wzniesienia, sięgającego we wzgórzu pod Łuszczaczem o 13 w. na zach. płn. od Tomaszowa do 1080 st. npm. Taką samą wyniosłość spotykamy pod wsią Zielone o 4 w. na płn. wsch. od Łuszczacza. Tomaszow, Komarów, Zamość i Józefów w pow. biłgorajskim leżą na granicach tego wyniosłego tarasu rozciągającego się i w obrębie przyległych powiatów, w punktach gromadzenia się wód spływających z wyżyny i rozchodzących się w różnych kierunkach. Głównym węzłem wodnym są okolice Tomaszowa, w pobliżu którego mieszczą się źródła Wieprza; dopł. Wisły, Huczwy na wschód do Bugu, Sołokii na płd. do Bugu i Łosinieckiego potoku dopł. Tanwi. Jak cała wyżyna lubelska tak i większa część obszaru pow. tomaszowskiego spoczywa na formacyi kredowej, stykającej się tu z grzbietem mioceńskim lwowskotomaszewskim; w zach. części w pobliżu Tomaszowa i w kilku punktach środkowej części obszaru występują warstwy trzeciorzędne średnie ogniwo. Pokłady wapna hydraulicznego spotykamy pod Tyszowcami, w Dobużku i Mikulinie; dotąd nie są eksploatowane. Kamieniołomy pod Łaszczowem i Tomaszowem dostarczają materyału na fundamenty i do całych budowli. Najnowszą formacyą są znaczne pokłady torfu w okolicach wsi Hopkie, Honiatycze i innych. Gleba przedstawia się w 3 4 obszaru jako popielatka lub czarnoziem, zresztą jest urodzajna, tłusta glinka, borowina a tylko gdzieniegdzie piasek lub sapy. Brak głazów narzutowych i żwirów uniemożliwia budowę dróg bitych a tłusta gleba przy deszczach zamienia się w grzęzkie błoto. Falisty układ powierzchni, przy obniżaniu się poziomu w kierunku od półn. zachodu ku wsch. płd. , nadał przeważnie tenże sam kierunek jarom i dolinom obszaru, zwłaszcza w płd. wsch. połowie, Zbierające się w nich wody wytworzyły, obok potoków i rzeczek, dość liczne stawy i jeziora, zanikające stopniowo w miarę wycinania lasów. Zbiorniki taki spotykamy pod Przeorskiem niedaleko płd. granicy, Wożuczynem w dorzeczu Huczwy, Łaszczowem, Żulicami, tudzież w płn. części pod wsiami Krynice i Kryniczki jezioro 600 mr. , będące resztką rozległego zbiornika, stanowiącego dziś podmokłą dolinę. Z ogólnego obszaru powiatu, wynoszącego 225574 mr. jest pod uprawą około 136, 000 mr. , lasy zajmowały w 1880 r. 64560 mr. 46355 lasów pryw. nieurz. , 7676 mr. urządz. , 3812 mr. wyciętych i nieobsianych, 1345 mr. obsianych, 5344 danych włościanom ssa służebności, 28 mr. należących do osad miejskich. Około 3 5 obszaru t. , j. 136000, mr. należy do większej własności, reszta do włościan, ale jeśli odtrącimy lasy, to obszary ziemi większej i mniejszej własności będą prawie równe. Większa własność tworzy 97 fol. , należących do 65 właścicieli z tych 14 wydzierżawia swe posiadłości. Z pomiędzy folwarków cztery należą do dóbr ordynacyi Zamojskich a trzy do kategoryi poduchownych; majoratów rządowych niema. Znaczny obszar; bo około 34000 mr. , obejmują kolonie należące do osadników przybyłych z dalszych stron, z Galicyi mianowicie. Żyzność ziemi sprzyja uprawie żyta, pszenicy, owsa i kartofli, wreszcie buraków cukrowych. Uprawia się też łubin, rzepak, groch, koniczyna, len, konopie, wyka, Szporek. Głównym przedmiotem zbytu są żyto i pszenica. Ogrodnictwo, mimo przyjaznych warunków, mało rozwinięte. W r. 1880 sady dworskie zajmowały 280 mr. , włościańskie, 272 mr. Pszczelnictwo także nie przedstawia objawów należytego rozwoju. Dość rozwiniętą jest hodowla owiec w większych gospodarstwach, których jest do 60000 sztuk i bydła rogatego 30000. Piękne stadniny są w Turkowicach i Żulicach. Hodowla świń i drobiu w zaniedbaniu. Przemysł fabryczny, dość ubogo się przedstawiający, zostaje w ścisłym związkm z rolnictwem, przerabiając produkty rolno i leśne. Najważniejszą fabryką jest cukrownia w Poturzynie, zajmująca do 400 robotn. i produkująca za 423000 rs. rocznie; dalej idą trzy gorzelnie 34 robot. z prod. na 277760 rs. , mały browar 7 rob. z prod. na 3211 rs. , krochmalnia 7 rob. z prod. 2000 rs. , młyn parowy 6 rok z prod. na 30000 rs. , 42 młynów i wiatraków 63 rob. z prod. na 36675 rs. , 4 tartaki 29 rob. z prod. na 19000 rs, 4 olejarnie z prod. na 560 rs. , 2 terpentynarnie 26 rob. z prod. na 1800 rs. ,

Tomaszów