kat. 1887 r. 4 naucz. , 350 dz. i lklas. szkołę ew. 1 naucz. , 27 dz. , urząd pocz. i tel. III klasy, 3 jarmarki kramne i na bydło, przystań, 1441 ha 796 roli or. , 142 łąk. W 1869 r. 310 dm. , 2695 mk. 2602 kat. , 84 ew. , 9 żyd. ; 1885 r. 334 dm. , 647 dym. , 2847 mk. 2684 kat. , 153 ew. , 2 dysyd. , 8 żyd. . Mieszkańcy trudnią się głównie rolnictwem, rybitwą około 160 statków, bednarstwem, garncarstwem około 40 majstrów i handlem drzewa. Tutejszy kat. kościół par. z XIV w. , p. w. św. Jakuba. Parafia, dek. elbląskiego, liczyła 1869 r. 3156 dusz; 1884 r. 2164 komunikantów. W skład jej wchodzą oprócz miasta Kadyny i Rehberg, Konradswalde, Hohenwalde, Kickelhof, dobra i młyn, Louisenthal, Neuendorf i Wieck. Ewangielicy przyłączeni są do par. Łęcze Lenzen. Hartknoch, Henneberger i dominikanin Szymon Grunau który się tu urodził podają rok 1366 jako datę założenia miasta. Jednakże w przywileju w. mistrza Henryka Dusmer z r. 1351 czytamy, , Wyr bruder Heinrich Tusmer, Homeister. .. . habenynszern lieben Burgeren unde Inwonern der Stadt zcu Tolkemit. .. ire hantfeste vernewet t. j. odnowiliśmy, die en t. j. im Bruder lodwigk von Schippe gegeben hatte. ostatni zaś zachodzi w dok. jako komtur elbląski od r. 1296 aż do r. 1299. Później był już mistrzem ziemskim pruskim. Ztąd widać, że przed r. 1299 założone zostało ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 380, przyp. 2. Już r. 1330 występuje jako świadek Heinricus plebanus in Tolkemitthen ob. tamże. W przywileju powyższym dostaje miasto 100 włók na prawie chełm. , z tych prob. 4 wolne, lokator i sołtys Bernard v. Rothstock, który miasto osadził, 8 wolnych i 8 wolnych mieszkańcy dla założenia miasta i spólnego użytku zcu der stadt freiheit vnde zcugemeinem nutcze. Lokator miał też pobierać trzeci fenik od sądów na prawie chełm. Sprawy sądowe Prusaków i Polaków zastrzegł zakon sobie. Od reszty włók mieli mieszkańcy dawać po pół grz. i 4 kury rocznie i chełmińskie płużne. Prob. miał pobierać od każdej włóki po 1 korcu żyta i tyleż owsa. Oprócz tego zastrzega zakon wzdłuż zatoki plac 1 sznur szeroki i pozwoleństwo do założenia karczem przed miastem i młynów w mieście i za miastem. Czynsz od domu kupieckiego Kaufhaus, jatek piekarskich, szewckich, kramnych, łazienek i t. d. miał do połowy wpływać do kasy miejskiej, a w połowie do zakonnej. W. mistrza Konrad v. Ehrlichshausen przekazał r. 1444, przy odnowieniu przywileju, cały czynsz miastu, które jednak za to musiało płacić na św. Marcin 4 grz. Z nadanych 100 włók odstąpiło miasto wnet 25 wł. na założenie nowej wsi Neuendorf. R. 1354 nadaje komtur elbląski Ortulf v. Trier sołtysowi Gerhardowi jeszcze 12 1 2 mr. , za opłatą pół wiardunka i 2 kur od morgi, a r. 1359 mieszkańcom miasta i nowej wsi rybitwę w zatoce świeżej małemi narzędziami ob. Cod. dipl. Warm. , II, 165 i 280. W wojnie 13letniej stanęło miasto zaraz od początku po stronie związkowców, lecz r. 1456 w dzień św. Magdaleny 22 lipca zostało przez królewiecką, i świętosiekierska załogę krzyżacką zaskoczono, splądrowane i spalone ob. Script. rer. pr. , IV, str. 169 i 520. R. 1521, podczas wojny z Albrechtem, zajął T. oddział wojska jego, cofając się z chybionej wyprawy na Elblag, i robił ztąd wyprawy na Nierzeję. Lecz niebawem nadpłynęły statki wojenne Gdańszczan 26 marca i zaczęły miasto ostrzeliwać, w skutek czego nieprzyjaciele się cofnęli ob. Scrip. rer. pr. , V, 514. W pierwszej wojnie szwedzkiej zajęli Szwedzi T. , któro mocą traktatu r. 1629, w Starym Targu zawartego, zostało tymczasem w ich ręku. Podczas tej wojny, gdy r. 1626 Gustaw Adolf z Fomborka udał się do T. , prosili go tu po raz trzeci posłowie pruscy o zwłokę, ale król słuchać o tem nie chciał i szedł z wojskiem dalej na Elbląg. Także w drugiej wojnie szwedzkiej z Karolem Gustawem zdobył je nieprzyjaciel. Wielkie pożary 4 razy msto nawiedziły. Pierwszy w r. 1550, drugi d. 2 maja 1634 r. całe miasto zniszczył. Odbudowanie kościoła wolno postępowało. Nowy ratusz został dopiero r. 1649 wykończony. R. 1649 zniszczył pożar połowe miasta, ocalał tylko ratusz, kościół i przedmieścia. R. 1767 d. 29 lipca jakaś niewiasta umyślnie ogień podłożyła, który miasto wraz z kościołem i ratuszem zamienił w perzynę. Proboszczem kat. był tu wówczas Jan Józef Schwans od 1733 do 1782. Na odbudowanie kościoła odbyła się w całej dyecezyi warmijskiej kollekta; do 22 listop. 1767 był kościół do tyla odbudowany, że mógł byó znów poświęcony. Wieża z dzwonnicą została dopiero r. 1781 82 wystawiona. W wojnach francuskich z r. 1807 i 1812 poniosło T. znaczne straty. Teraz znów zwolna się powiększa, do czego się niemało przyczynia port, r. 1862 64 z pomocą państwa wybudowany. W ostatnich latach już poraź trzeci struga tutejsza wystąpiwszy z łożyska, znaczne wyrządziła szkody; ostatni raz r. 1885 d. 5 stycz. , tak że się okazała potrzeba zgłębienia stawu młyńskiego i strugi. R. 1868 liczyło miasto 2400 mk. , między nimi tylko 93 ew. i 13 żyd. ; r. 1867 2695 mk. ; koni zaś 304, bydła 280, owiec 103. Tolkmickie starostwo obejmowało włości około miasta, mianowicio wsi Conradswalde, Neukirch, Haselau, Huette i Maybaum. R. 1508 nadaje Zygmunt I ststwo te bisk. warmiń

Tolkmicko