płn. starogardzkiego, celem wzmocnienia żywiołu niemieckiego. Graniczy na płn. pow. gdańskim górnym i nizinnym, na wschód z malborskim, na płd. kwidzyńskim a na zachód z starogardzkim i kościerskim. Obszaru ma 46592 ha czyli 515, 83 kwadr. klm. , w tem 82265 ha roli orn. , 4190 łąk 4872 lasu. Czysty dochód z ha roli 16, 84 mrk, z ha łąk 18, 8, z ha lasów 2, 74 mrk. Obwodów wójtowskich Amtsbezirke liczył powiat 1885 r. 20 miast 1, gmin wiejs. 31, obwod. domin. 48, dym. 7437, gmachów publ 34. W r. 1871 było 33191 mk, 1875 r. 34993 mk, 1880 r. 36607 mk, 1885 r. 36318 mk. Katolików było 1885 r. 23546, ew. 12138, żydów 452, innych wyzn. 176, dyss. 1. Co do narodowości, to na T. sam przypada około 1500 Polaków. Nizinna część powiatu tczewskiego na wsch. kol. gdańskotczewskiej jest niemiecka również jak i bliższa okolica T. Na cały powiat przypada 6880 kat. Niemców a 17066 Polaków ob. Pam. fizyograf. , t. IX, r. 1889, str. 42. Statystyka szkolna z d. 20 maja 1886 r. wykazuj na ogólną liczbę dzieci uczęszczających do szkoły w T. w ilości 1615, we wioskach 4412, katolików w mieści 862, na wsiach 3257; mówiących tylko polsku w mieście 232, na wsiach 2102, mówiących po polaku i niemiecku w mieście 150, na wsiach 864 ob. tamże, str. 50. Tak do sejmu pruskiego jako i do parlamentu wybiera pow. tczewski razem z kościerskim i starogardzkim. Ponieważ przy wyborach do sejmu głosowani jest jawne i odbywa się w 3 klasach stosownie do wysokości podatku, a do parlamentu tajne i powszechne, dla tego zwyciężają Polacy tylko przy wyborach do parlamentu. Główne rzeki w powiecie są Wisła odgraniczająca na wschód pow. tczewski od malborskiego, Wierzyca od Marywila aż do Rożentala, Motława w swym górnym biegu, Węgiermuca, prawy dopływ Wierzycy, Młynówka. Z jezior Lubiszewskie, Godziszewskie, Turzeńskie, Jabłowskie, Szpęgawskie, Zduny. Historya. Tczew non ignobile oppidum, jak mówi Borek Echo sepnlchr. , II, str. 353, sięga odległej starożytności. Dowodzi tego cmentarzysko w obrębi Nowego Miasta, o kilkaset do 1000 kroków od dworca kolei żelaznej w stronę Gdańska leżące. Przestrzeń przez nie zajęta wynosi około 1 1 2 morgi polskiej. E. 1878 natrafiono ta na szkielety, obok których znajdowały się bronzy i wielka ilość urn odosobnionych. W tymże roku badał to cmentarzysko Ossowski i znalazł kilkanaście szkieletów, a przy nich wyroby bronzowe, szklanne, bursztynowe, srebrne, z kości i żelaza ob. Objaśn. do mapy Prus Zach. , str, 18. B. 1711 znaleziono we wichodniej stroni miasta grób skrzynkowy, w którym się 14 urn znajdowało tamie, str. 47 i 89. R. 1887 odkryto na gruncie cukrowni groby starożytne. Znaleziono tam różne przedmioty z bronzu, jako to spinki, igły, bransoletki itd. , które odesłano do muzeum w Gdańsku. Borck zaś pisze Inter rariora hujus urbis observavit Plinius Polonus P. Gabriel Rzączyński 8. J. sequentia prope Dirsaviam detecta fuit urna cum 8 minoribus annulis uno ex aurichalco, pluribus globulis, phiala, in qua sacrificabant diis Hist. Curiosa, p. 14. O innych tu znalezionych przedmiotach wzmiankuj Preuss. Prov. Bl. 1852, I, itr. 142 145; 1856, I, str. 276. Przy budowaniu starego mostu żelaznego znaleziono różne narzędzia i ozdoby bronzowe oh. Dirsohau s historische Denkwuerdigkeiten von Preuss, str, 53. Co do zabytków archeol. w okolicy T. ob. Odry 2. Najstarszą wzmiankę o T. podaje przywilej Grzymysława, ks. pomorskiego, z r. 1198, gdzie przy spisaniu granic włości joanitów w, Starogardzie zachodzi i, , Trsow. Dokum, ten jest wprawdzie podrobiony ob. Perlbach P. U. B. , str. 8 i pochodzi z końca XIII w. , dowodzi jednak, że osada ta wówczas już istniała. Że tu istniał już gród i osada przed nadaniem jej praw miejskich 1260, wynika z różnych przywilejów. I tak wystawia r. 1252 ks. Sambor dla Chełmna przywilej w T. Acta sunt haec in Dersove in constructione ipsius castri ob. P. U. B. von Perlbach, Nr. 136. Do rozkwitu osady, stanowiącej niejako bramę do żyznych żuław wiodącą, przyczyniła się mianowicie ta okoliczność, że około r. 1252 ks. Sambor dotąd przeniósł swą rezydencyą z pobliskiego Lubiszewa i tu wybudował zamek warowny castrum. R. 1260 tenże książę nadaje osadzie prawo miejskie lubeckie civitatem in Dersowe locavimus, idem jus Lubecense concedentes, zatrzymując sobi zwierzchnictwo, na uznanie którego każdy plac area w mieści będzie rocznie płacił 6 denarów ob. Perlbach P. U. B. , Nr 185, Preuss Dirschau s histor. Denkw. , str. 61 i Doc. varia, str. 92, mannscr. w Peplinie Acta sunt haeo in castro nostra Dersowe, Na pieczęci tego, zachowanego jeszsze przywileju, widać gryfa, który dziś stanowi herb miasta, O kościele nie ma żadnej wzmianki, al ponieważ między świadkami występuj dominus Joanne plebanus Dersowiensis, wynika iż już istniał tu system parafialny, którego urządzenie według wizytacyi z r. 1746 nastąpiło 1226 r. W r. 1266 przeprawił się mistrz prowinc. zakonu krzyżackiego Ludwik v, Baldirsheim przez Wisłę, ruszył pod Ta zdobył go Movit xercitam in Dirsaw, quod etiam oppugnavit cum ceteris ibidem aliis municionibus, Script, rer.

Tczew