nowicie kaplica i chór poboczny XIV w. W kościele jest 17 ołtarzy, z których jedna część przeniesioną została z kośc. dominikanówj oddanego luteranom. Z zabytków sztuki zajmują pierwsze miejsce stary kielich z r. 1492, cały srebrny i pozłacany, w stylu ostrołukowym, i takiż relikwiarz z cząstką drzewa św. Krzyża, z tegoż czasu. Opis i widok kościoła podał budowniczy Heise w dziele, , Baudenkmaeler der Prow. Westpreussen 1884, str. 162 171. W r. 1841 kościół ten, po gruntownem odnowieniu został na nowo poświęcony. Kościół podominikański zostaje od r. 1853 w ręku protestantów. Zaczęty r. 1289 za rządów ks. Mestwina II, który założył opactwo pelplińskie r, 1274. Najpierw wybudowali zakonnicy presbyteryum, potem około połowy XIV w, drugie części. Zachowały się jeszcze dwa lichtarze ze średnich wieków, 2 pająki. Grobowa płyta kamienna w przedsionku ma starożytny, bardzo już zatarty napis. Pierwotnie był ten kościół poświęcony N. M. Pannie, potem p. w. św. Mikołaja. Po kasacie zakonów przyłączono go w r. 1810 jako filią do fary. Gdy atoli katolicy nie mogli wyrestaurować kościoła paraf. , przyszedł im rząd w pomoc ze znacznym nakładem, ale za to piękny kościół św. Mikołaja przekazał luteranom. Nadmienić jeszcze wypada, że r, 1653 za zezwoleniem Jana Kazimierza, kościół w Kokoszkach ze wszystkiemi dochodami oddany został w zarząd dominikanom z Tczewa. R. 1818 nastąpiło zniesienie klasztoru, który przebudowano na szkołę symultanną. Prepozytura św. Jerzego za miastem była połączona ze szpitalem i cmentarzem. Osobny proboszcz zarządzał kościołem i szpitalem. Zdaje się, że po wyrugowaniu Krzyżaków, którzy odnośne dokumenta zabrali, przepadły wszystkie dochody. Najprzód zniesiono szpital, kościół zaś, przyłączony do fary, używany był jeszcze przy pogrzebach i procesyach. Od tego też czasu prob. tczewski przyjął nazwę proboszcza św. Jerzego. Podczas reformacyi, kiedy innowiercy przeszło BO lat rządzili miastem i kościół paraf. zabrali, kościołek św. Jerzego podupadł. Gdy około r. 1595 bisk. Rozrażewski wydalił innowierców od fary, kościół św. Jerzego odnowiono i oddano luteranom, którym służył aż do r. 1626, kiedy Szwedzi, zająwszy miasto, znowu ewangielików do fary wprowadzili. W r. 1629 ponownie z niej wyrugowani, nie dbali już więcej o dawniejszą swą prepozyturę, która zresztą, jako leżąca za miastem, mniej im była dogodna, lecz prosili króla, a żeby im raczył ustąpić do odprawiania nabożeństwa śpichlerza starościńskiego w pobliżu Wysokiej bramy. Za zezwoleniem tedy królewskim przebudowali około r, 1686 króśpichlerz na kościół i dali mu tytuł św. Jerzego. Przy tym kościele odprawiali teraz nabożeństwa do r. 1853, w którym zajęli kościół podominikański. . Opuszczona takim sposobem prepozytura legła w gruzach podobno już r. 1632. Dzwon wielki zabrał magistrat, później jednak oddał go kościołowi paraf. Kaplica na bramce Capella supra portam podług ogólnego dawniejszego zwyczaju istniała w Tczewie. Jaki atoli nosiła tytuł, nie wiadomo; naboż. odprawiało się w niej kilka razy do roku. R. 1583 pisze wizytator, że już od wielu lat była zaniedbana ob. Fankidejski, , Utracone kościoły, str. 200 203. Katolicka parafia tczewska dekan. t. n. liczyła 1890 r. 7962 dusz; 1867 r. 5487. Przy kościele bractwo Anioła Stróża od r. 1726 i br, trzeźwości od r. 1857. W skład paraf. wchodzą Tczew, Suchostrzygi, Sztembarg, Czatkowy, Bałdowo; Czyżykowy, Czarlin, Knibawa i Rokitki. Do paraf, należy wikaryat lubiszewski ze swemi wsiami; wikaryat ten r. 1596 bisk. Rozdrażewski przyłączył do paraf. ob. Szem. dyec. chełmiń, t r. 1867, str. 89 91. Zdaje się, że proboszcz posiadał dawniej 4 włóki. Wizyt. Szaniawskiego z r. 1710 pisze Sunt mansi agri tres, 4tus in controvorso; pro cujus tindicatione faciliori et 22 jugerum pratornm assignata est ex decreto judicii assessorialis S. R. Mtis commensuratio omnium agrorum et pratorum ob. str. 166. R. 1686 liczyła parafia około 700 dusz, lubiszewska zaś około 470 ob. Wizyt. Madalińskiego, str. 46 47. R. 1780 było w obu paraf. 1841 kat. , 5132 ew. , 200 żyd. ob. Wizyt. Rybińskiego, str. 197. Mesznego pobierał prob. 1780 r. 136 korcy żyta i 101 owsa, czyli 373 flor. , rachując kor. żyta po 2 fl. a owsa po 1. Cały dochód wynosił 1494 fl ob. tamże, str. 200 201. Od r. 1884 są tu siostry miłosierdzia reguły św. Wincentego a Paulo; jest ich 6. Dom dla chorych zamierzają wystawić przy dawniejszym cmentarzu katol. Do dekanatu tczewskiego w dyec. chełmińskiej należą parafie Tczew Garczyn, Godziszewo, Giemlice, Kłodawa, Miłobądź, Niedarnowo, Skarszewy, Subkowy, Trąbki i Wysin. R. 1686 należały do tutejszego dekanatu Trąbki, Godziszewo, Giemlice, Dalwin, Miłobądź, Demblin, Skarszewy, Szczodrowo, Wysino, Rękownica, Jadamowo, Garczyno, Obozin, Lubiszewo, Tczew, Gorzędziej, Subkowy ob. Wizyt. Madalińskiego, str. 3948. Żydzi pobudowali sobie około r. 1885 pokaźną synagogę. Ich rabin dr. Caro wydał r, 1880 dziełko, zawierające najnowszą historyą miasta. Tczewski powiat, należący do obwodu regienoyi gdańskiej, został utworzony dopiero r. l887 z płd. części gdańskiegowiejskiego. i

Tczew