W ciągu czasu utraciła parafia szotlandzka w samym Szotlandzie 2 klasztory, 4 kaplice i kościół w Oruni. Jedni wywodzą początek i nazwę tutejszej osady od tkaczy szkockich, którzy się tu w połowie XV w. licznie osiedlili, drudzy twierdzą, że pierwotna nazwa tej osady brzmiała Schadeland. Jej założycielami i protektorami byli biskupi kujawscy, którzy tę posiadłość dostali już w XIII w. od ks. pomorskiego Świętopełka. Posiadamy tylko potwierdzenie aktu darowizny przez Mestwina II r. 1277, z którego dowiadujemy się, iż ojciec jego ustąpił stolicy biskupiej między innemi posiadłościami i wś Górkę ob. , która obejmowała dzisiejszy Stary Szotland i przyległą dawniej peplińską własność Hoppenbruch, a zapewnie także Górę Biskupią Bischofsberg między Szotlandem a Gdańskiem. Biskupi kujawscy ściągali tu rzemieślników i przemysłowców, którzy nie posiadając przywilejów miejskich nie mogli zamieszkać w Gdańsku. Biskupi sami od r. 1360 nieraz tu rezydowali w t. zw. domu kamiennym Steinhaus. Między biskupami a klasztorem cystersów w Peplinie, który część wsi, nazwaną później Hoppenbruch, nabył, przychodziło nieraz do zatargów. Chodziło głównie o sądownictwo, którego się domagał na swojem terytoryum klasztor, a którego mu zaprzeczali biskupi. Ale rozdrażnienie Gdańszczan wzmogło się, gdy biskup Rozdrażewski r. 1592 założył tu kllegium jezuitów; rada miejska nie pozwoliła im osiąść w mieście samem. Na ich uposażenie zapisał biskup 30000 złotych i wielką bibliotekę a za przyzwoleniem kapituły darował jeszcze wieś Giemlice i oddał im zarząd tamtejszego kościoła paraf. Już r. 1594 wystawili tu jezuici klasztor, najprzód po lewej stronie Raduni, gdzie się później znajdowała kaplica św. Barbary. Po jego zniszczeniu przez Gdańszczan przenieśli się jezuici na drugi brzeg rzeki i tu r. 1676 położono kamień węgielny pod nowy klasztor i kościół, który został konsekrowany około r. 1694 przez biskuga Dąbskiego. Kościół ten stał do r. 1748, w którym zaczęto budować nowy murowany. Nowe kollegium stanęło nakładem Antoniego Hackiego, opata oliwskiego; okolo r. 1726 wystawiono resztę budynków. Ojców bywało tu zwykle 30, uczniów zaś w czasie rozkwitu około 600. Do wzorowego bowiem gimnazyum oddawali dzieci rodzice z dalszych stron, nie wyłączając nawet luteranów z Gdańska, a w seminaryum, urządzonem na wzór akademii, o dwóch wydziałach teologicznym, który około r. 1712 fundował Jan Jugowski, archidyakon pomorski, i filozoficznym, który około r. 1713 erygował biskup kujawski Konst. Szaniawski, kształciło się całe duchowieństwo pomorskie magno juventutis commodo et literarum inoremento, jak mówi kronikarz. W uznaniu dla działalności jezuitów szotlandzkich postanowiły synody dyecezalne, odbyte r. 1634 i 1641 za biskupa Macieja Łubieńskiego, powiększenie tutejszego seminaryum, na który to cel biskup sam z dóbr stołowych przeznaczył roczną zapomogę i równocześnie ofiary składano przez klasztory oliwski, pepliński, kartuski, żukowski i żarnowiecki dla seminaryum włocławskiego przekazał seminaryum szotlandzkiemu ob. Wiadomości niektóre o archidyakonacie pomorskim, p. ks. Hildebrandta, str. 62. Posiadłości i majątek kollegium z czasem znacznie się powiększyły, tak że r. 1766 posiadali jezuici w kapitałach 54300 fl, od których pobierali 2791 fl. procentu i dobra we własnej administracyi; Czapiebko, Styngwałd, Rząbcz Górny i Dolny, Rybią Hutę, Dolną Hutę, Marszewy, Majdany, Krymki, Zalesie, Czapielską Wolę i Stary Styngwałd; dobra wydzierżawione w Szotlandzie część Breberg zwaną, zkąd pobierali 1660 fl. czynszu, Giemlice 2769 fl. 10 gr. , Dybowo w pow. malborskim o 6 1 2 wł. 1100 fl, w Nytychu kamienica i kilka domów 482 fl, wreszcie folw. Broczak Brodsack w pow. malborskim o 5 wł. i 2 zagrodach 1500 fl ob. Liber Resignationum, rękopis. w Peplinie, str. 147162. R. 1698 uzyskali od króla przywilej odprawiania nabożeństwa w kaplicy królewskiej w Gdańsku. Utrzymywali jezuici także 2 misyjne kaplice w Gdańsku, jedną na probostwie, przy której zwykle bywało trzech księży i 2 laików i sw. Maryi Magdaleny, dalej kaplicę w Czapielsku i w Giemlicach, w Szotlandzie zaś mieli aż 4 kaplice ob. Utrac, kościoły p. kś. Fankidejskiego, str. 191. Rektorami kollegium byli 1 Andrzej Gutteter 1619 r. ; 2 Kryspin Bolcius; 3 Mik. Oborski, w Krakowie r. 1646; Henryk Pichert, w Sandomierzu r. 1635; Paweł Enwaldus; 6 Marcin Heucza, w Poznaniu 1667 r. ; 7 Jan Leznicki 1636 r. ; 8 Stanisław Sczytnicki; 9 Paweł Kuhn; 10 Daniel Krauz; 11 Kasper Rezler; 12 Jerzy Hagenau, 1669 r. ; 13 Bernard Reymer; 14 Andrzej Słupski, 1679 r. ; 15 Jan Hennigk, f 1682 r. ; 16 Szczepan Skarzewski, l675r. ; 17 Jerzy Treug; 18 Jan Handier; 19 Stanisław Karnicki, 1691; 20 Franciszek Hacki, brat opata oliwskiego Michała, towarzyszył wojsku ciągnącemu pod Wiedeń, autor dzieł a Chrysostomus vindicatus Olivae 1683, b Vindex yeritatis regius. Posn. 1688, c Regia via ad Yeritatem, Gedani 1689, d Scrutinium veritatis, Olivae 1696, e Statera justitiae de scrutatore veritatis, Olivae 1691, 21 Marcin Rakowski; 22 Mik

Szotland