znacznej wzniosły się wysokości. Wapienie tego ogniwa są w ogóle miększe, niekiedy dziurkowate i wydały łagodniejsze, . więcej zaokrąglone formy. Górne ogniwo tryjasowej formacyi odpowiada kajprowi a składa się przeważnie z czerwonych albo pstrych łupków i margli, porozdzielanych złożami kwarcytowych piaskowców a nawet dolomitów. Formacya retycka przedstawia w T. także dwa ogniwa. Spodnie składa się z łupków różnobarwnych czerwone, fioletowe, szare, żółte a nawet czarne i kwarcytów. Utwory t zbliżają się tak dalece swym wyglądem do górnego ogniwa tryjasowego, że gdzie z niemi bezpośrednio się stykają, tam wyznaczenie granicy pomiędzy obu formacyami jest prawie niemożebne. Ponieważ retyckie łupki ulegają łatwo zniszczeniu, przeto nie tworzą one nigdzie wierzchołków, doliny w ich zakresie ulegają silnemu rozszerzeniu dolina Kościeliska powyżej Pisanej a siodło obniżeniu. Tylko kwarcyty odznaczają się większą trwałością i gdzie płyty ich są grubsze i nachylone, tam zamykają w postaci stromych ścian górne części dolin. Znalezione w tych łupkach ślady roślin lądowych prze konywają, że T. w okresie dolnoretyckim były lądem stałym. Raciborski, któremu to I odkrycie zawdzięczamy, nazywa te pstrej łupki i kwarcyty warstwami tomanowskiemi i a wyróżnienie to nie jest pod względem geograficznym obojętnem, gdyż w przeciwieństwie do granitów i wapieni oznacza skały miększe i podajniejsze. Górne ogniwo retyckiej formacyi warstwy koesseńskie składa się z marglów i wapieni ciemnej barwy. Następująca formacya lijasowa wydała w T. olbrzymie pokłady wapieni, w pośród których występują tu i owdzie w mniejszej ilości kwarcyty i margle. Wapienie te, przeważnie ciemnej barwy, odznaczają się twardością i nadzwyczajną trwałością, one to wytworzyły przeważnie wapienne wierzchołki w okolicy Zakopanego i dalej ku zachodowi a doliny tej części Tatr ozdobiły malowniczemi grupami skalistemi; ale skały te nikną, ile razy t. z. plamisto margle lijasowe występują w większej obfitości pośród wapieni a doliny w takich miejscach ulegają rozszerzeniu. Skały jurajskiej formacyi, które jako t. z. skalice przebiły pokłady piaskowców, zajmujących północne podnóże Tatr Gubałowskie wzniesienie w samych T. nie rozwinęły się na większe rozmiary. Formacya kredowa przedstawia natomiast w T. , tak samo jak retycka i tryjasowa dwa ogniwa neokomskie, z których dolne, słabiej rozwinięte, składa się z łupków i margli; górne z dolomitu karpackiego, nazywanego także Chcezańskim, Dolomit ten nie różniący się swą powierzchownością od dolomitów tryjasowych a nawet i od wapieni, rozwinął się obficie po półn. brzegu zachodnich T. , zkąd przenosi się na hale OrawskoLiptowskie, gdzie tworzy najwyższe wierzchołki tego pasma. Ostatnią nakoniec w skład Tatr wchodzącą skałą jest wapień trzeciorzędny, ciemnej barwy, przepełniony skorupami nummulitów; skorupki te mają dwojaką postać jedne z nich są większe, skalistej postaci i bywają między Słowakami nazywane pieniążkami, inne zaś są mniejsze, kształtu soczewicy; to nasi górale nazywają jarcem jęczmień. W ogóle można powiedzieć, że osadowe skały w T. rozwinęły się przeważnie jako wapienie i dolomity i jako takie wywarły przeważny wpływ na upostacenie tych gór, nadając północnej ich stronie znamię gór wapiennych. Po tych najważniejsze są warstwy tomanowskie, gdyż one wpłynęły w zachodnich T. na uwydatnienie granicy między wierzchołkami gneisowemi i starokrystalicznemi głównego grzbietu a szczytami wapiennemi ich północnych stoków i spowodowały rozszerzenie dolin w ich górnej części. Podobne znaczenie mają też margle i łupki, występujące pośród wapieni lijasowych i kredowych, lecz wpływ ich ogranicza się do niewielu miejscowości. Podnóże Tatr po półn. stronie jest zajęte przez łupki i piaskowce trzeciorzędne eocen, które nadały wzniesieniu Gubałowskiemu zupełnie od Tatr odmienny charakter; wzniesienie to należy już do doliny Nowotarskiej. Ale przy ujściu wszystkich większych dolin tatrzańskich, łupki i piaskowce zostały pokryte olbrzymiemi zwałami kamieni, które naniesione były z wnętrza Tatr, po części za pośrednictwem połupań, po części zaś, jak to niebawem wykażemy, przy pomocy dawnych lodników tatrzańskich. Podobne stosunki przedstawia i połudn. strona Tatr, lecz tu sterczą w kilku miejscach u samego podnóża gór, z pośród trzeciorzędnych utworów, wapienne wyspy małych rozmiarów, w których rozpoznano utwory formacyi tryjasowej, retyckiej, lijasu a nawet i kredowej Stache i to te same, które zajęły w tak olbrzymiej obfitości półn. stoki tych gór. IV. Wielkie zapadłości podtatrzańskie. Dolina Nowotarska legła wpodłuż pomiędzy Tatrami i Beskidami. Zamknięta od zachodu Orawską Magórą, która pod względem orograficznym łączy się z Małą Fatrą, chociaż pod względem geologicznym należy do Beskidów, zwęża się ona stopniowo w stronie wschodniej, gdzie wyniosłości Spiskiej Magóry, wysuwając się na północ i przybliżając zwolna ku Beskidom, zagradzają tę dolinę ostatecznie około Maniaw. Długość doliny Nowotarskiej od Namiestowa na Orawie po Maniawy nad Dunajcem wynosi 57 klm. , zaś największa jej sze

Tatry