wszędzie zajęte pod uprawę roli, miejscami lasem pokryte. W głębi pokłady wapienia, bogate w rudę żelazną i ołowianą, głównie jednak w galman. Tarnowskie Góry, także Góry al. Tarnowice, Tarnowickie Góry, niem. Tarnowitz, msto powiatowe na Szląsku górnym, śród bezwodnej wyżyny, na wznies. 1005 st. parys. , na płn. zach. od Bytomia odl. 14 klm. , o kilka wiorst od granicy pow. będzińskiego komora celna Niezdara na drodze do Siewierza; posiada kościół par. kat. , kościół par. ewang. , synagogę, szkołę górniczą niższą, szkołę realną, szkołę dla dziewcząt, kilka szkół niższych, inspekcyę górniczą, 732 ha obszaru miejskiego 587 ha roli, 426 dm. , 8618 mk. 6668 kat. , 1323 ew. , 627 żyd. . Ludność przeważnie polska. W związku z rozwiniętym w okolicy miasta i całym powiecie przemysłem górniczym, istnieją w mieście fabryki wyrobów ołowianych, cynkowych, rur ołowianych, szrutu, bieli cynkowej, cementu, piece wapienne. Huta istniejąca pod miastem 4 dm. , 163 mk. , produkowała około r. 1870 do 200, 000 cent. żelaza i do 170, 000 tonn koksu na własny użytek. Przy mieście jest stacya drogi żel. , łącząca je z Bytomiem i inne mi pobliskiemi punktami Szląska. Początkiem miasta była osada górnicza na obszarze wsi Tarnowice Stare. Jerzy, margr. brandeburski, pan na Bytomiu i Jan, ks. opolski, założyli tu r. 1525 miasto górnicze, którego magistrat podlegał władzy starosty książęcego, rezydującego w Świrklińcu Neudeck. W czasie wojny 30letniej górnicy tutejsi, przeważnie ewangielicy, przyłączyli się do korpusu Jerzego Mansfelda, operującego w r. 1626 przeciw wojskom cesarskim. Karząc ich za to cesarz Ferdynand II, oddał katolikom, stanowiącym znaczną mniejszość w mieście, zarówno kościół ewang. , wzniesiony zaraz po za łożeniu miasta, jak kaplicę cmentarną, szpital i szkołę. W r. 1697 d. 23 czerwca August II, elektor saski, obrany królem polskim, przyjmował tu posłów wyprawionych na jego spotkanie. Po zajęciu Szląska przez Prusaków rozwinęło się tu na nowo górnictwo. Wzniesiono w mieście kościół ew. , utworzono zarząd górniczy, który istniał do r. 1807, powstały nowe kopalnie i huty, mianowicie Friedrichsgrube Strzybnica. Ludność miasta, która po 30letniej wojnie spadła do kilkuset głów, doszła do 1000 około r. 1700 a do 1505 w r. 1806; w r. 1849 było 4304 a r. 1861 doszła do 5534. Główne ulice nazywają się Krakowska, Lubliniecka, Gliwicka. Miasto ma dwa rynki. Na placach miasta wzniesiono około połowy obecnego stulecia posągi Jerzego, margr. brandeburskiego, założyciela miasta, i Steina, jako organizatora górnictwa szląskiego. Powiat tarnowicki, utworzony r. 1873 z płn. części dawnego pow. bytomskiego, zawiera 5 3 4 mil kw. Zajmuje on część płaskowzgórza, sięgającego do 1000 st. npm. i stanowiącego węzeł wodny, z którego rozchodzą się w różne strony dopływy Odry i Wisły. Wody płaskowzgórza uprowadzają Brynica od wsch. , Małapanew od płn. i Drawa dopł. Kłodnicy, od zach. . Pasmo wyniosłości, zwanych Tarnowickiemi górami, dosięga w górze Trockenberg 1074 st. parys. npm. Płn. część powiatu jest przeważnie lesista. Lasy te należą do obszaru większej posiadłości głównie dobra hrabiów Henckel V. Donnersmark; płd. połowa posiada liczne kopalnie, huty i fabryki. Obszar powiatu wynosi 32, 475 ha 13, 552 roli, 1913 łąk i 14, 709 ha lasu; czysty przeciętny dochód z ha roli 9, 40 mrk. Do miast należy 732 ha; do gmin wiejskich 7811 ha 692 łąk i 104 lasu; do większej własn. 23, 932 ha 6848 roli, 1221 łąk i 14, 605 lasu. Ludność powiatu w r. 1871 wynosiła 38, 891 a w 1885 r. 47, 856, w tej liczbie 44, 206 kat. 20, 962 męż. , 23, 244 kob. , 2490 ew. 1268 męż. , 1222 kob. i 1160 żyd. 528 męż. , 632 kob. . Według niemieckich źródeł ludność polska stanowi w powiecie 77 ogólnego zaludnienia. Br. CL Tarnowskoleluchowska droga żelazna, ma 151 klm. długości, bierze początek w Tarnowie i przechodzi przez Bobowę, Grybów, Nowy Sącz, Stary Sącz, Piwniczne, Żegiestów, Muszynę aż do Leluchowa w pow. sądeckim. Odtąd zaczyna się węgierska część drogi, linia OrłówPreszów OrloEperies. W punkcie wyjścia linii ze Strusiny przedm. Tarnowa wznies. sięga 204 mt. Najwyższy punkt w dolinie pot. Pająk dopł. Biały w olicy Grybowa sięga 435 mt. Od N. Sącza do Leluchowa idzie droga doliną Popradu. Tarnowszczyzna, pow. miechowski, ob. Kozłów. Tarnowszczyzna, folw. nad Dzitwą, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Tarnowszczyzna, o 15 w. od Lidy, 49 mk. , gorzelnia; w 1865 r. własność gen. Mawrosa. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsi Bobowce, Chodziuki, Dzitryki, Górniaty, Mochowicze, Mosiewicze, Poreczanie i Repniki, w ogóle 491 dusz rewiz. włośc. uwłaszcz. i 53 b. włośc. skarb. Gmina składa się z 3 okr. wiejskich T. , Olżew i Radziwoniszki, należy do I okr. pok. do spraw włośc, obejmuje 20 nomenklatur, mających 296 dm. , 3585 mk. włośc. Hr. Demetryusz Mawros, z rodziny greckich Fanaryotów, otrzymał upoważnienie do utworzenia ordynacyi z dóbr swoich, położonych w pow. lidzkim T. , Andruszki, Olżew Mały, Daniewszczyzna, Mańkowicze, Jeremi Tarnowskie Góry Tarnowskie Tarnowsko Tarnowszczyzna