zuj aniżeli perswazyi usłucha. Pobożny, zachowuje ściśle praktyki religijne ale i duchowieństwu ślepo nie ulega i jego postępowanie sądzi surowo, chociaż na pozór jest uległy. Wypadki z r. 1846 wprowadziły nieufność do dworu i inteligencyi w ogóle; lud ten pamięta ucisk w czasach pańszczyźnianych i wytworzył sobie o nich przesadne wyobrażenie, rad okazuje przychylność dla rządu, który zniósł pańszczyznę. Chłop z okolic Tarnowa nazywa siebie cesarskim. Język ludu jest dosyć czysty, poprawa nastąpiła w ostatnich czasach, odkąd służbę wojskową odbywa się w obrębie kraju. W wymowie zachowuje a pochylone, zamiast cz i sz wymawia s i c. Właściwości te zacierają się teraz pod wpływem szkoły. Oprócz szkół w Tarnowie i 4 klas w Tuchowie są w powiecie trzy szkoły 2klas. i 35 1klas. W 6 szkołach jest po dwóch nauczycieli. Do szkół posyła lud swe dzieci chętnie i przywiązuje wielką wagę do czytania i rachunków. Niemniej chętnie posyła majętniejszy kmieć synów do gimnazyum, żywiąc nadzieję, że zostanie księdzem. Niechętnie widzą, zwłaszcza matki, jeżeli syn poświęci się zawodowi naukowemu lub urzędniczemu. Chaty budują z drzewa w ulice. Po wierzchu lepione gliną i bielone, mają teraz duże okna, z ramami farbą niebieską malowanemi. Tu i owdzie można od kilku lat zobaczyć nawet murowane, dachówką kryte domy. lud odżywia się dobrze, jakkolwiek dotąd mało używa mięsa. Strój składa się w lecie z kapelusza filcowego, ciemnego, w postaci cylindra ku górze zwężonego, lub słomianego, własnej roboty, w zimie z czapki wełnianej, okrągłej. Zwierzchnie ubranie stanowi sukmana biała, na szwach wyszyta czerwoną lub czarną taśmą, z podszewka, kołnierzem i wyłogami u rękawów czerwonemi, w lecie płótnianka takiegoż kroju a w zimie kożuch barani. Spodnie perkalowe w pasy wpuszcza w wysokie buty z podkówkami. Koszulę opasuje trzosem, z pod którego wypuszcza koszulę na spodnie. Wieśniak tamowski goli wąsy i brodę, a tylko wysłużeni wojskowi i służba dworska nosi wąsy. Kobiety lubują się w barwach jaskrawych, szczególniej czerwonej. Dziewki nie noszą, prócz kwiatów i wstążek, żadnej ozdoby na głowie i rozpuszczają warkocze, a tylko przy robocie zawiązują chusteczkę pod brodę; kobiety zamężne nie rozpuszczają warkoczy i noszą chustę zawiązaną w misterny czepiec, podobny do zawoju. Strojem zwierzchnim jest gorset i spódnica, na które zakładają chustkę. Strój ten mimo usiłowań duchowieństwa ustępuje coraz bardziej długiej kapocie, krojem małomieszczańskim, gdyż takie ubranie jest tańszem. Między ludem tej samej wsi są znaczne często różnice, pochodzące nie tylko ze stosunków majątkowych, ale i dziedziczne. Rodziny od wieków we wsi osiadłe, potomko wie dawnych kmieci, chociaż już całych ła nów nie posiadają, uważają się za lepszych od później przybyłych i komorników. Nazwy kmieć, komornik i zagrodnik utrzymały się dotąd, podobnie jak zwoływanie rady gmin nej zapomocą wici, t. j. laski zakrzywionej, którą wójt od chaty do chaty obnosić poleca. Dawnych podań i zwyczajów zachowało się dość wiele. Sobótki palą w dzień św. Jana, obchodzą na wielkanoc święcone i śmigus, t. j. oblewanie się wodą. Jedynym dotąd opraco waniem specyalnem do dziejów T. jest dzieł ko kś. Winc. Balickiego Miasto Tarnów pod względem historycznym, statystycznym i nau kowym, Tarnów r. 1831 oparte na archi wach miejskich, bernardyńskich, ks. Sangu szków. Długosz Lib. Ben. , I, 604 608; Liske Cudzoziemcy w Polsce. Historyą gi mnazyum mieści Sprawozdanie dyrekcyi za r. szk. 1878. Opisy i widoki T, podawał Tyg. Illustr. z r. 1860, t. II, 575, z r. 1866, t. XIV, 310 i 1876 r. , Nr. 5. Florę okolic T. badał p. Heger Sprawozd. komisyi fizyogr. , t. V. Plan T. pomieszczony został w t. XIII Sprawozd. kom. fizyogr. Mac. Tarnów 1. Polski, niem. Tarnau Polnische wś, pow. kożuchowski, par. ew. Grochowice Grochwitz, kat. Tschepplau. W r. 1885 wś miała 392 ha, 37 dm. , 196 mk. 12 kat. , szkołę ewang. Istniał tu gród kasztelański, przy którym ks. Henryk III głogowski założył w r. 1293 kościół. Henryk, ks. szląski, potwierdza tu przywileje dla klasztoru lubińskiego w r. 1302. W r. 1381 przeszedł T. drogą zastawu w posiadanie Mikołaja v. Rechenberg. 2. T. Niemiecki, Tarnau Deutsch, wś i dobra, pow. kożuchowski, par. ew. i kat. Bytom nad Odrą. W r. 1885 obszar dóbr miał dm. , 3 mk. ew. ; wś 240 ha, 36 dm. , 141 mk. 5 kat. . 3. T. , niem. Tarnau, wś, pow. opolski, posiada kościół par. kat. W r, 1885 wś miała 1174 ha, 167 dm. , 999 mk 6 ew. . Łomy wybornego wapienia, piece wapienno. Praca przy eksploatacyi wapna stanowi główne źródło utrzymania mieszkańców. Kościół tutejszy zniszczał od pożaru w r. 1665 i na nowo został odbudowany. 4. T. , dobra i wś, pow. strzygłowski, par. ew. Konradswaldau, kat. Ingramsdorf. W r. 1885 dobra 125 ha, dm. , 17 mk. 8 kat. ; wś 13 ha, 13 dm. , 118 mk. 60 kat. . 5. T. , dobra i wś, pow. głogowski, par. ew. Pielgrzymowice. katol. Wysoki Kościół. W r. 1885 dobra miały 500 ha, 7 dm. , 129 mk. 34 kat. ; wś 52 dm. , 258 mk. 7 kat. . 6. T. , może Tarnawa, 1227 Tarnaw, dobra i wś, pow. ząbkowicki, par. ew. i kat. Ząbkowice. W r. 1885 dobra miały 570

Tarnów

Tarnów