Ostrogskiego z r. 1633, potwierdzono w nim bowiem dawne przywileje mieszczan, nadano wolność wyboru burmistrzów, dziedzic zrzekł się dochodu z jatek rzeźniczych na oprawę miasta i sklepów na arsenał, polecił brukować miasto włościanom wsi okolicznych, ograniczył przyjmowanie żydów, potwierdził prawa miejskie do wsi Pogwizdowa i dozwolił brać drzewo z lasów dworskich na poprawę miasta, bruku, rur itd. Przywileje te potwierdza Katarzyna ks. Ostrogska w r. 1634 i Aleksander Janusz ks. Ostrogski w r. 1670. Dla żydów wydano cztery przywileje Władysław Dominik ks. Ostrogski w r. 1637, powołując się tu na przywilej ks. Konstantego Ostrogskiego z r. 1581, Aleksander Janusz ks, Ostrogski w r. 1670, Michał Kazim. ks. Radziwiłł w r. 1676, potwierdzony w r. 1684 i Stanisław Koniecpolski w r. 1676. Według tych przywilejów podlegali żydzi jedynie sądom zamkowym, mieli używać wszelkich swobód nadanych mieszczanom, wolność sprzedawania towarów i palenia gorzałki za opłatą kotłowego, otrzymali pozwolenie zbudowania synagogi a w końcu ubezpieczenie cmentarza, założonego w Pogwizdowie. Miastem rządził burmistrz na rok wybierany, do r, 1633 na przedstawienie zamku, następnie z zupełną swobodą, sądownictwem zaś zajmował się wójt z ławnikami, z wyjątkiem spraw żydowskich, ale potwierdzenie wyroku śmierci należało do dziedzica. W jakich rozmiarach korzystano z tego prawa nie wiemy. Dopiero po utworzeniu dyrektoryatu przez rząd austryacki w Tarnowie 1772 r. zniesiono te prawa. W r. 1782 usunięto dyrektoryaty a zaprowadzono obwody. Tarnów został siedzibą starosty a 1787 otrzymał burmistrza, syndyka, sekretarza i urzędników kasowych, mianowanych przez gubernium, którzy przybierali sobie asesorów z głosem doradczym z pośród mieszczan. Smutne imię pozostawił starosta tarnowski Breindl, główny sprawca krwawych scen z dni 19 do 22 lutego 1846 r. Dalsze losy dzielił T. ze wszystkiemi miastami galicyjskiemi. Tarnowski powiat graniczy na północ z pow. dąbrowskim, na zachód z pow. brzeskim, na płd. z pow. grybowskim, gorlickim i jasielskim, na wschód z pilzneńskim i mieleckim. Zajmuje przestrzeni 7, 993l mirjam. kw. Według spisu z r. 1880 było 13372 dm. mieszkalnych i 94827 mk. 46163 męż. , 48664 kob. Pod względem wyznania 79925 rzym. kat. , 209 gr. kat. , 174 prot. i 14519 izrael. Pod względem narodowości 85908 Polaków, 8126 Niemców, 147 Rusinów i 90 rożnych narod. Podług spisu z r. 1890 przybyło 332 dni. i 4979 mk. , pomimo że oddzielono od powiatu obszar z 988 mk. Przybyło zatem w dziesięcioleciu 5, 3 ludności. Powiat ma 85 gmin politycznych i 86 gmin katastralnych. Dzieli się na 2 okręgi sądowe w Tarnowie i Tuchowie. Prócz tych miast znajduje się jeszcze miasteczko Ryglice. Obszar ten przedstawia trzy części różne pod względem formacyi terenu. Część zachodnią zajmuje nizina nad Białą i Dunajcem, opadająca w kierunku płnzach. z 214 na 191 mt. wzn. Gleba tu namulista, dobrze nawodniona i urodzajna. Część płn. wsch. zajmuje pogórze tarnowskie wzn. średnio do 230 mt. , z którego wypływają dopływy Brenia i Wisłoki. Wsch. część pogórza zalegają lasy szpilkowe, rozciągające się dosyć szerokim pasmem od Lubaczówki lew. dopł. Wisłoki po Breń. Do tego pogórza przypiera na płd. część trzecia, lesisto podnóże Karpat, sięgające tu do 530 mt. wzn. por. Mapę krakowskosandomierskiej kotliny przy pracy prof. Rehmana Dolno dorzecze Sanu, Sprawozd. kom. fizyjogr. , 1891. W płd. części powiatu układ naziomu jest falisty pod wpływem działania rzek i potoków, część płd. przedstawia już górski charakter. Głównemi rzekami są Biała i Dunajec. Obszar powiatu przerzynają koleje arcyks. Karola Ludwika i państwowa z Tarnowa do Leluchowa; gościńce bite wymienione wyżej przy opisie Tarnowa. Role są przeważnie urodzajne. Własność tabularna zajmuje w okręgu sądowym tuchowskim 32, 91, w okr. sąd. tarnowskim 33, 39. Na 106 właścicieli tabularnych są 2 instytucye publiczne, 91 chrześcian i 13 izr. Wyżej 200 morgów ma 1 posiadłość instytutowa, 51 chrześcian i 7 żydów; niżej 200 mr. 1 instytucya, 40 chrześcian i 6 żydów. W ogóle na 134, 151 mr. ziemi przypada 85, 227 mr. na role tabularne 28, 6. nietabularne 71, 3, 9216 na łąki tabul. 25, 5; 1201 mr. na ogr. tabul. 20, 8, 10, 502 mr. na pastw. tab. 15, 7, 22, 839 mr. na lasy tab. 66, 4, 41mr. na stawy tab. 100, 4132 mr. na nieuż. tabul. l3, 5, 91 mr. na parcele zabudowane tabul. 15, 4. Tabularna posiadłość wynosi przeto 33, 27, nietabulanna 66, 8 większa posiadłość zajmuje zatem trzecią część obszaru. Połowę prawie obszaru większej posiadłości zajmują dobra ks. Sanguszki 22, 918 mr. , w tom 9, 930 mr. lasu i 12, 988 mr. roli. Na obszarach tabularnych jest 141 karczem, 5 gorzelni, 1 browar, 9 młynów i 2 tartaki. Fundusz religijny posiada 487 mr. , fundacye kościelne 400 mr. , gminy 71 mr. W rękach żydów jest 1249 mr. lasu i 2930 mr. innych gruntów. Lud w powiecie zamieszkały nazywają górale lachami, rusini mazurami. Jest to lud dorodny, silnej i krępej budowy ciała, porywczy i pracowity. Powodować się nie łatwo daje i raczej krótkiego a energicznego rozka

Tarnów