które powoli wzrastały. Znaczniejszy zapis zrobił 1750 r. kś. Wojc. Kaszewicz. Od tego czasu było najprzód 3, potem 4 nauczycieli, a w r. 1766 poddano nawet kolonii akadem. w T. sąsiednie szkoły parafialne. Kolonia otrzymała od Romerów kamienicę na założenie alumnatu. Po r. 1772 szkoła uległa reorganizacyi. W r. 1784, zreformowana już poprzednio na wzór szkół czeskich, otrzymała szkoła miano c. k. gimnazyum. Do r. 1818 liczyło pięć klas, następnie dodano szóstą, w r. 1830 dwa kursy filozoficzne, w końcu w r. 1849 zreorganizowana na gimnazyum klasyczne 8klas. W 1867 zaprowadzono język polski jako wykładowy. W r. 1891 liczył zakład ośm klas głównych i cztery równoległe, a w nich 483 uczniów 425 rz. kat. , 1 gr. kat. , 4 prot. i 53 żyd. , Go do stanu było synów włościan i małomieszczan 159, rękodzielników, przemysłowców i kupców 83, urzędników, adwokatów i lekarzy 114, właścicieli dóbr i dzierżawców 24, synów sług i sierot 57. Przy zakładzie pracowało 22 nauczycieli Sprawozd. dyrekcyi za r. 1891. Oprócz tego T. posiada seminaryum nauczycielskie, utworzone w r. 1864 w miejsce dawniejszej preparandy, dla przysposobienia nauczycieli ludowych. Naucza w niem, prócz dyrektora, 4 nauczycieli starszych i 9 nauczycieli szkoły ćwiczeń i pomocników. Szkoła wydziałowa żeńska, połączona ze szkołą pospolitą i kursem dopełniającym teoretycznym i praktycznym, liczy 8 klas i osobne kursa, i zatrudnia 87 nauczycieli i nauczycielek. Dalej są 7klas. szkoła męska z 9 naucz. , 3klas. z 3 naucz. , 4klas. męska z 6 naucz. i 4klas. żeńska z 12 naucz. , nadto 3klas. mieszana na przedmieściu Strusinie z 7 naucz. i prywatna 6klas. żeńska przy klasztorze urszulanek. Szkoły pospolite męskie, zwane najprzód normalnemi, dzisiaj ludowemi, są elementarnemi. Założono je w r. 1784. Od r. 1817 do 1868 była szkoła ludowa połączona z dwoma klasami realnemi, które miały na celu kształcenie geometrów i budowniczych. Szkoły żeńskie zawdzięczają swe założenie Norbertowi Mecenzeffiemu, dyrekt. szkół ludowych męskich. Otworzono je wr. 1817. Szkołą fachową jest ogrodnicza, zatrudniająca dwóch nauczycieli fachowych, katechetę i docentów, profesorów szkół średnich do przedmiotów teoretycznych. Szkoła ta założona w Łańcucie, została w r. 1875 przeniesiona do Czernichowa, następnie jako subwencyonowana przez ministeryum rolnictwa, oddana w styczniu 1885 r. pod zarząd wydziałowi krajowemu. W skutek uchwały sejmowej z 16 stycznia 1888, przeniesiono ją w r. 1889 do Tarnowa i połączono z prywatną szkołą ogrodniczą, która tam już pierwej powstała. Urzędy. 1 Reprezentacyą rządu jest starostwo z oddziałem budowniczym i podatkowym, składa się ze starosty, 2 komisarzy, lekarza, weterynarza, inspektora szkół ludowych i 25 urzędników. 2 Sąd obwodowy, będący trybunałem pier wszej instancyi dla miasta i dawnego obwodu tarnowskiego na obszarze 35, 6556 miriam. kw. , dla 398 gmin i 320, 700 mk. . Trybunałowi podlega 1 sąd delegowany miejski w T. i 8 sądów powiat. w Dąbrowie, Dębicy, Miel cu, Pilźnie, Ropczycach, Radomyślu, Tucho wie i Żabnie. Etat urzędników składa się z prezydenta, 7 radców, 1 sekretarza, 10 ad junktów sąd. , 2 adjunktów prowadzących księgi gruntowe, adjunkta kancelaryjnego, za rządcy więzień, 6 woźnych, 8 dozorców wię źniów, 2 notaryuszów i lekarza więźniów, 3 Sąd delegowany miejski składa się z sę dziego, 2 adjunktów i 2 kancelistów. 4 Prokuratorya państwa liczy 4 urzędn. 5 Dyrekcya powiat. skarbu obejmuje powiaty mielec ki, pilźneński, dąbrowski, tarnowski, brzeski i bocheński; składa się z 16 urzędn. i straży skarbowej, liczącej 7 urzędu. i 110 strażników. 6 Główny urząd cłowy II klasy. 7 Urząd pocztowotelegr. zatrudnia 28 urzędu. Tak znaczna ilość nauczycieli i urzędników, z któ rych większa część odbyła studya uniwersy teckie, wpływa wielce na ożywienie intelek tualne miasta, które się też znacznie rozwi nęło. Władzami autonomicznemi są 1 Rada powiatowa i 2 Rada szkolna okręgowa dla powiatów tarnowskiego i mieleckiego. Przemysł i handel rozwinęły się w T. dzięki do godnemu położeniu. Oprócz rękodzieł i war sztatów zaspakajających potrzeby mieszkań ców i okolicy, powstał tu przemysł fabryczny. Prócz cegielni i browarów istnieją młyny parowe, huta szklana, wyrabiająca najlepsze szkło w Galicy i garbarnia w Ładny. Da wniej była obszerna krochmalnia, obecnie zwinięta. T. ma 4 apteki i wiele bogatych sklepów, nieustępujących krakowskim. Prze mysł znajduje się przeważnie w rękach chrześciańskich, do czego przyczynia się znacznie stowarzyszenie Gwiazda, które zgromadziło rzemieślników chrześciańskich a podnosząc ich inteligencyę, podnosi i dobrobyt; natomiast handel jest prawie zupełnie w rękach żydów. Intytucje finansowe. 1 Kasa oszczędności za łożona 1 listop. 1861 r. , z kapit. rezerwowym 25, 000 złr. , poręczonym przez gminę miejską, miała w r. 1889 złr. 3, 333, 991 w obrocie. 2 Towarzystwo kredytowe dla handlu i prze mysłu, obracające w r. 1889 kapitałem 2, 673, 952 złr. 3 Towarz. zaliczkowe, mające w obrocie 1, 601, 803 złr. 4 Towarz. eskontowe, z obrotem 1, 609, 076 złr. 5 Fundusz pożyczkowy dla przemysłowców i rękodziel ników, założony przez gminę w r. 1860 w ce

Tarnów