sarz Józef II dekretem z 20 listop. 1783 r. utworzył z nich odrębne biskupstwo, przeznaczając Tarnów na stolicę, biskupem zaś mianował kanonika i oficyała kolegiaty tarnowskiej kś. Jana Duvala. Dyecezya miała obejmować 19, 633 klm. , 26 dekanatów, 400 parafii i 1, 139, 435 parafian. Nim nadeszło potwierdzenie papieża Piusa VI, datowane w Rzymie 28 listop. 1785 r. , umarł biskup nominat kś. Duval a Józef II mianował biskupem opata zniesionego opactwa benedyktynów w Tyńcu kś. Floryana Amanda Janowskiego 24 grudnia 1785, co potwierdził Pius VI bulą z 4 kwiet. 1786. Ponieważ granice dyecezyi były niedogodne, przeto biskup zawarł r. 1786 ugodę z bisk. przemyskim Antonim Gołaszewskim co do zmiany granic. Odtąd liczyła dyecezya tarnowska 24 dekanaty 380 parafii i 1, 051, 277 dusz na obszarze 17, 455 klm. Po śmierci bisk. Janowskiego 1801 r. zarządzał dyecezya proboszcz kapituły kś. Wojciech Górski, którego mianowano bisk. kieleckim w 1803 r. , ale supresya biskupstwa tarnowskiego nastąpiła do piero w r. 1807. Dwa obwody tarnowski i jasielski przyłączono do dyec. przemyskiej, bocheński zaś, myślenicki i sandecki do dyec. krakowskiej. Ale już 1809 r. zajął ks. Józef Poniatowski Kraków i Kielce, które wcielono do ks. warszawskiego. W skutek tego zabroniono biskupowi krak. w 1810 wykonywania juryzdykcyi w dekanatach, które pozostały przy Austryi i powierzono ich zarząd arcyb. lwowskiemu kś. Kajetanowi Kickiemu, który w r, 1810 zamianował dla tych dekanatów prócz Spiża, wcielonego do dyec. spiskiej, swego wikaryusza generalnego kś. Jana Bayera, proboszcza w Starym Sączu. W 1816 postanowiono utworzyć biskupstwo z siedzibą w Tyńcu lub Tarnowie. Po długich rokowaniach powstało 1821 r. nowe biskupstwo, liczące 315 parafii i 845, 190 dusz, na obszarze 14, 117 klm. Biskupstwo tynieckie miało więc siedzibę w dawnem opactwie w Tyńcu, ponieważ jednak nie było tam pomieszczenia dla biskupa, konsystorza i seminaryum, przeto biskup prof. uniwersytetu wiedeńskiego Tomasz Ziegler zamieszkał w Bochni 1822 r. Rokowania trwały kilka lat, w końcu dekretem kancelaryi nadwornej z 4 paźdz. 1826 bulą pap. Leona XII z 16 maja 1826 przeniesiono stolicę biskupią do Tarnowa i dyecezyę tyniecką zamieniono na tarnowską. Dyecezya ta obejmowała 26 dekanatów w obwodach tarnowskim, sądeckim, bocheńskim i wadowickim. Wisła, granica Szląska i Karpaty tworzyły granice polityczne i dyecezyalne, od wschodu graniczyła z dyec. przemyską. W d. 1 lipca 1880 r. wydzielono z dyecezyi 101 parafii i przydzielono do dyec. krakowskiej jako 7 dekanatów. Po śmierci kś. biskupa Aloizego Pukalskiego wydzielono znowu parafie leżące na lewym brzegu Raby i przyłączono 1885 r. do dyec. krakowskiej. Obecnie liczy dyecezya 16 dekanatów, 179 parafii, 10 kościołów filialnych, 4 męskie i 3 żeńskie klasztory, 1 kongregacyę kapłanów świeckich, 5 zgromadzeń zakonnych żeńskich, 380 kapłanów świeckich, 25 zakonnych, 93 zakonnic i 637, 447 dusz rzym. kat. Po ustąpieniu kś. T. Zieglera na biskuupstwo w Lincu 1827 r. rządził dyecezyą kś. Jan Fukier, prob. kap. , poczem został biskupem kś. Ferdynand Marya hr. Chotek 1830, a gdy postąpił na arcyb. praskie 1831, objął tę stolicę 1832 kś. Franciszek Pischtek. Został on w 1835 arcyb. lwowskim, dyecezyę tarnowską zaś otrzymał 1836 r. kś Franciszek Zacharyasiewicz. Gdy w r. 1840 przeniósł się na stolicę przemyską, następcą jego został kś. Józef Wojtarowicz. List pasterski z 20 lutego 1846 i cenzury duchowne wymierzone przeciw podżegaczom i sprawcom. rzezi w r. 1846, sprowadziły nań liczne szykany ówczesnej biurokracyi, które go zmusiły do rezygnjacyi. Gdy ofiarowanego biskupstwa nie przyjął kś. Józef Hoppe, kan. przemyski, został mianowany biskupem tarnowskim kś. Józef Aloizy Pukalski, kan. kapituły katedralnej, 1851 r. Umarł 1885 r. , pozostawiwszy znaczne fundacye stypendyjne dla ubogich uczniów. Po nim objął dyecezyę kś. bisk. Ignacy Łobos w 1886 r. Powodem licznych zmian jest to, że biskupstwo nie posiada dóbr, lecz biskup pobiera tylko pensyę w kwocie 12, 000 złr. Kapituła składa się z prepozyta infułata, dziekana i scholastyka, 4 kanon. gremialnych, 6 honorowych; zakład teologiczny ma 8 profesorów, seminaryum duchowne 4 przełożonych i 110 alumnów. Szkoły. Najwyższą i najdawniejszą szkołą jest obecne gimnazyum. Budynek sam nowy, od ulicy odsunięty, wzniesiony jest odpowiednio do hygieny szkolnej. Przy wejściu ustawiono skromne popiersia dwóch znakomitych uczniów tej szkoły Kazimierza Brodzińskiego i Józefa Szujskiego. Obszerny, sklepieniem ostrołukowem nakryty westybul, prowadzi szerokiemi schodami na korytarze ozdobione popiersiami znakomitych uczonych, poetów i królów. Początek swój zawdzięcza szkoła proboszczowi kolegiaty ks. Marcinowi Łyczko, który złożył fundusz na utrzymanie jednego nauczyciela. Stanowisko to powierzono magistrowi akademii krak. , który obok nauczycielstwa spełniał funkcye pisarza miejskiego. W 1568 r. uwolniła go kolegiata od obowiązków pisarza, zwłaszcza, że w 1559 r. Jan Tarnowski przeznaczył dla szkoły dwie dziesięciny. W 1645 r. pomnożono fundusze,

Tarnów