potem na własność prywatną Rajeckich. Giedeon Dunin na Czadosach z Rajec Rajecki, wwoda miński, umierając 28 czerwca 1654 r. , zostawia do podziału między synami, oprócz starostw, dobra dziedziczne w pow. wiłkomierskim zamek Czadosy, Poniemuń, Wysoki Dwór al. Bobojedowszczyznę, Oposzczę, Ponedel, Hanuszyszki, Koźliszki i Jużynty, które to ostatnie przypadają na część Giedeona Rajeckiego, ssty rumborskiego archiw. domowe w Tarnowie. Na miejscu kościoła, którego istnienia są po dokumentach ślady od końca XVI w. , wzniosła w Jużyntach Teresa z Rajeckich Weysenhoffowa, podkomorzyna, w 1790 r. obszerną murowaną, świątynię. Dobra Jużynty składają się z fol, Jużynty, Tarnów, Ażubale, Podmoście Potyłta i kilku zaścianków. Przestrzeń w 1860 r. wynosiła 3050 dzies. , obecnie przy dworze pozostało 1625 dzies. Grunta gliniaste, urodzajne, powierzchnia mocno falista; kilka jezior, z których główne Rosza, przerznięte rzeką Świętą, płynącą nieopodal od dworu Jużynt i pod dworem w Tarnowie. Stary dwór w Jużyntach spłonął w roku 1685; odbudowany z drzewa, poszedł znów w ruinę. J. E. W. Tarnów, po łotew. Tornowa, wś, pow. rzeżycki, gm. i par. Berzygał, własność Malkiewiczów w 1866 r. . Galicyi, Tarnów, miasto powiatowe w na prawym płd. brzegu Biały, niedaleko jej ujścia do Dunajca, pod 38 59 wsch. dłg. a 49 59 płn. szer. Miasto zajmuje niewielkie wzniesienie, odsunięte o 2 klm. od rzeki, na której stoi piękny drewniany most o jednej wielkiej arkadzie 30 sąż wied. , zbudowany w r. 1784. Most ten oparł się wielkiemu wezbraniu rzeki w 1813 r. Miasto samo, co do znaczenia czwarte w Galicyi, jest dość rozległe, zabudowane jedno i dwupiętrowemi kamienicami, ma kilka większych gmachów. Dla falistości położenia linie ulic są nieregularne, rynek szczupły, ulice wąskie, brukowane kamieniami okrągłemi, chodniki zaś wąskie. Najwyższy punkt miasta wzn. 225 mt. npm. Ku płd. podnosi się naziom terasowo do 334 mt. w górze św. Marcina, ku wsch. na 245 mt. , natomiast opada ku zach. w łożysko Biały na 201 mt. , na płn. zaś w niż nadwiślański na 214 mt. Od płd. oblewa przedmieście Strusinę pot. Zalasowski, płynący od wsi Zalasowy na płd. wschód T. koło Stryszowa i uchodzący do Biały na terytoryum T. Prócz dr. żel. arcyks. Karola Ludwika, przecinającej miasto w stronie płd. 78 klm. od Krakowa a 264 klm. od Lwowa, wychodzi z T. kolej na płd. do Leluchowa. Gościńce prowadzą na płn. do Żabna i Dąbrowy, na zach. do Bochni wiedeński, na wschód do Pilzna lwowski, na płd. do Tuchowa węgierski. Do miasta 1880 r. miało 145 dm. i 4460 mk. należy sześć przedmieść na płn. Zawale, Pogwizdów i Grabówka, na wsch. Zabłocie, na płd. i płd. zach. Terlikówka i Strusina. Śródmieście jest zabudowane kamienicami, w mia. rę oddalania się od środka kamienice ustępują miejsca domom parterowym, willom, dworkom, które na krańcach przechodzą w schludne chaty włościańskie. Ludność kupiecka i rękodzielnicza skupia się przeważnie w rynku i ulicy Krakowskiej w śródmieściu, jednak i na przedmieściach są sklepy i warsztaty, a inteligencya chrześciańska mieszka przeważnie zdala od środka miasta. Najodleglejsze części przedmieść zamieszkuje ludność uboższa, rolnicza. Według spisu z r. 1880 liczył T. z przedmieściami 1329 dm. i 24, 627 mk. oprócz załogi 1150 ludzi. Według płci było 12, 181 męż. , 12, 446 kob. ; podług wyznania 12, 954 rz. kat. , 193 gr. kat. , 131 protest. i 11, 349 żyd. ; co do narodowości i języka 15, 900 Polaków, 146 Rusinów, 8056 Niemców i 65 osób innych narodowości. Do Niemców zaliczono większą część żydów, którzy używają języka niemieckiego lub żargonu. Niemców chrześcian jest zaledwie kilkanaście rodzin wojskowych i przemysłowców. Spis z r. 1890 Vorlaeufige Ergebnisse d. Volkszaehlung, Wien, 1891 wykazał 119 przyrostu ludności. Dnia 31 grudnia 1890 r. było w T. 1327 dm. , 4989 gospodarstw a 27, 575 osób. Prócz tego 1918 załogi. Wzrost miasta wskazują następujące cyfry w r. 1830 wraz z przedmieściami, odbudowanemi na nowo po r. 1772, było około 280 dm. i 3500 mk. do 100 urzędników a około 1200 żyd. ; w 1868 r. 468 dm. i 12000 mk. Stupnicki; w Skorowidzu Orzechowskiego z r. 1878 podano 21. 779 mk. Z budowli wyróżniają się katedra, ratusz, klasztor bernardynów, gimnazyum, pałac biskupi, kasyno miejskie, kościołek na górze św. Marcina za miastem, ruiny zamku i pałac ks. Sanguszków w pobliskich Gumniskach. T. posiada jeszcze trzy dawniejsze kościoły p. w. Wniebowstąpięnia, erygowany w r. 1400 a odnawiany w r. 1825 i 1853; św. Trójcy na przedmieściu Terlikówka, wzniesiony w r. 1562 a przebudowany i ozdobiony drewnianą wieżą w r. 1837 i św. Ducha przy szpitalu. Kaplice znajdują się w seminaryum duchownem, zbudowanem około w 1831 a odnowionem w r. 1878; przy zakładzie sierot pod opieką felicyanek na przedmieściu Strusinie; przy szkole żeńskiej 6klas. , utrzymywanej przez urszulanki; przy bursie św. Kazimierza na Zamieściu, św. Józefa i kaplica grobowa ks. Sanguszków na cmentarzu, wreszcie przy kongregacyi kś. filipinów, zbudowana w r. 1878. Ratusz stoi w środku rynku, regularnie zabudowanego

Tarnów

Tarnów