R. 1588 miasto wraz ze starostwem krzeszowskiem weszło w skład ordynacyi Zamoyskich. W r. 1715 dnia 26 listop. zebrała się tu szlachta z pobliskich województw wołyńskiego i bełzkiego przeważnie i zawiązała w miejscowym kościele konfederacyę pod laską Stanisława Leduchowskiego, podkom. wołyńskiego, dla uwolnienia kraju od ucisku wojsk saskich. Data założenia cerkwi i parafii rz. kat. nieznana. Zapewne istniały już w chwili zakładania miasta. W r. 1863 tarnogrodzki dekanat r. gr. dyecezyi chełmskiej obejmował parafie Biszcza, Chmielek, Korchów, Krzeszów, Księżpol z filią w Plusach, Kulna, Lipin, Obsza, Rożaniec, Tarnogród i Zamch. Obecny kościół rz. kat. pochodzi z XVII w. T. par. , dek. biłgorajski, ma 6110 dusz. T. gmina obejmuje tylko samą osadę t. n. Br. Cl. Tarnopol wś, pow. wołkowyski, w 3 okr. pol, gm. Tarnopol, o 57 w. od Wołkowyska. Tarnopol, rus. Tarnopil, miasto powiatowe I w Galicyi, główny centr Podola galicyjskiego, pomiędzy 49 31 a 49 36 płn. szer. i 43 14 a 43 22 wsch. dłg. od F. Na płn. leżą Biała i Szlachcińce, na wsch. Bajkowce i Smykowce, na płd. Berezowica Wielka, na zach. Petryków, Zagrobela, Kutkowce i Proniatyn; płn. zach. narożnik dotyka Hłuboczka i Czystyłowa. Wzdłuż granicy zach. płynie Seret i rozlewa się na płn. zach. w staw, 4 klm. długi a 500 do 800 mt. szeroki wzn. 303 mt. . W płn. wsch. stronie obszaru powstają strugi płynące na wsch. i wpadające za obrębem miasta do Hnizdecznej praw. dopływu Gniezny. Strugi powstające w płd. wsch. części płyną na wschód i za obrębem miasta uchodzą od praw. brzegu do Gniezny dopł. Seretu. Na płd. wsch. od stawu leżą zabudowania miejskie 318 mt. wzn. , na płn. od nich przedmieście Zarudzkie, na płn. wsch. Zbaraskie, na wsch Smykowskie, na płd. Mikulińskie. O 6 klm. na płn. wsch. leży osada Czumak Gaj, o 6 klm. na wsch. Chodorówka. Najwznioślejszą 374 mi jest środkowa część obszaru. Tor dr. żel. Karola Ludwika wchodzi do miasta od płn. z Białej, biegnie na płd. przez przedm. Zarudzkie i Zbaraskie, gdzie mieści się dworzec, następnie skręca na płd. wschód i wchodzi do Smykowiec. Z miasta wybiegają gościńce do Zborowa, Mikuliniec i Skałatu. Obszar wynosi 9320 mr. 1274 sążni kw. Z tego zostaje pod uprawą 7610 mr. , lasy zajmują 565 mr. , jeziora, stawy i moczary 677 mr. , zabudowania i podwórza 169 mr. , nieużytki 297 mr. W r. 1880 było 1807 dm. , 25, 819 mk. 6170 rz. kat. , 6023 gr. kat. , 13, 468 izrael. , 158 in. wyzn. ; 7929 Polaków, 6037 Rusinów, 11, 799 Niemców żydów, 38 innej narod. . W 1808 r. było 7093 mk. , w 1817 r. 10, 250. Par. rz. kat. w miejscu dek. tarnopolski, dyec. lwowska. Parafię założył w r. 1623 Tomasz Zamoyski, wojew. kijowski. Bo par. należą wsi Biała, Domamorycz, Dołżanka, Dyczków, Hłuboczek, Iwanówka, Kurowce, Kutkowce, Petryków, Proniatyn i Zagrobela. Dawny kościół par. nad stawem zniesiono jeszcze za cesarza Józefa, w skutek porysowania murów Rkp. Ossol. , Nr. 1829. Parafialnym wtedy został kościół podominikański. Klasztor fundował tu Józef Potocki, hetman w. kor. , w r. 1749 a na utrzymanie zapisał wś Stechnikowce. D. 29 września 1820 r. kancelarya nadworna kazała dominikanom odstąpić klasztor na rzecz jezuitów. Zakonnicy przenieśli się wówczas do Żółkwi. Kościół zbudowany z ciosowego kamienia, w stylu mieszanym, ozdobiony jest zewnątrz rzeźbami z piaskowca a wewnątrz freskami pędzla Stanisława Stroińskiego. Główna nawa owalna, oddzielona jest od bocznych czteroma filarami. Na jednym, bliżej presbiteryum, umieszczony jest pomnik fundatora Potockiego, na drugim kazalnica Tyg. illustr. z 1868, Nr. 52, podał widok i opis kościoła; ob. też Inwentarz kościoła tarnop. od 1711 do 1740, Rkp. Ossol, Nr. 2314. Jezuici utrzymywali w T. przez długie lata konwikt, który przed kilkoma laty przeniesiono do Bąkowic pod Chyrowem. Do dekanatu tarnopol. należą parafie Baworów, Czernelów Mazowiecki, Kaczanówka, Opryłowce, Płotycz, Skałat, Toki, Zbaraż i kapelanie Hałuszczyńce, Łozowa i Tarnoruda. Par. gr. kat. w miejscu, dek. tarnopolski. Do par. należy Zagrobela. Cerkiew par. p. w. Narodz. Chr. P. , druga p. w. Podwyż. św. Krzyża i Uśpienia N. M. P. Pierwsza słynie cudownym obrazem M. B. , ofiarowanym w r. 1730 przez Bazylego Markiewicza, mieszczanina S. Barącz Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce, Lwów, 1891, str. 264. Na przedmieściu Mikulinieckiem był niegdyś monaster bazyliański. Istniał on już w XVI w. , a wzmiankę o nim znajdujemy jeszcze pod r. 1740. Później zniesiony. Do gr. kat. dekanatu należą parafie Bajkowce, Baworów, Berezowica Wielka, Biała, Borki W. , Bucniów, Chodaczków Mały, Chodaczków W. , Czerniechów, Denysów, Dołźanka, Draganówka, Hłuboczek W. , Horodyszcze, Ihrowica, Isypowce, Iwaczów Górny, Kipiaczka, Kupczyńce, Kutkowce, Małaszowce, Mszaniec, Myszkowice, Ostrów, Petryków, Szlachcińce, Worobijówka i Zarudzie. Z zakładów naukowych istnieją w T. wyższe gimnazyum od r. 1820, pierwotnie 6klas. , w r. 1831 dodano wydział filozoficzny pod kierunkiem jezuitów, od r. 1850 8klas. i pod kierunkiem nauczycieli świeckich; niższa szkoła realna od r. 1871; szkoła 4klas. żeńska połączona z 4ro

Tarnopol

Tarnopol