bielin, Karmin r. 1258, Dłużyna r. 1286, Sulejowo r. 1294, Popowo Niemieckie r. 1309 i Skrobacz r. 1376. W r. 1793 posiadali benedyktyni lubińscy 4 osady w powiecie, z obszarem 2365 ha, z których 1113 ha roli włośc, i 1252 dwors. Gniewowo 110 ha włośc, Targowisko 485 ha włośc, Górka Duchowna 290 ha włośc. i 528 ha dwor. roli i Wonieść 228 ha włośc. i 528 ha dwor. . Te dobra zabrał rząd. W r. 1210 Władysław Odonicz nadał opatowi porteńskiemu Winemarowi różne włości dla założenia klasztoru cystersów w ziemi przemęckiej, która sięgała w obręb powiatu, jak o tem świadczą nadane Dłużyna, Kluczewo i Siekowo. Klasztor ten pod zwierzchnictwem cystersów paradyskich stanął w r. 1278 w Wieleniu, zkąd go przeniesiono w r. 1418 do Przemętu. Nadana wówczas Przysieka leży w granicach powiatu; ma obszaru włośc. 327 ba, dwor. 786 ha. Prócz Przysieki należało też do klasztoru Poladowo 460 ha. Sączkowe r. 1409 wróciło z czasem do rąk prywatuych. Klasztor cystersów w Obrze miał jedyne Siekowo r. 1319 lecz nie długo. Biskupi natomiast poznańscy posiadali tu klucz wielichowski z obszarem 4110 ha 2956 włośc, 1154 dwor, , w którego skład wchodziły wsie Dębsko, Gradowice, Mokrzec, Lubnica, Trzcinica i miasto Wielichowo. Czasowo mieli biskupi Jeligowo 1247, Witosław r. 1301 i Poświętne r. 1407. Komandorya kościańska posiadała Widziszewo z obszarem włościańskim 194 ha, które później dostało się probostwu kościańskiemu, a w końcu przeszło w ręce prywatne. Znaczniejsza część ziemi była własnością szlachty osiadłej, których rody były następne Arciszewski, Bagrowski, Banachowicz, Barchliński, Biegański, Bieliński, Bniński, Bojanowski, Borzęcki, Borzysławski, Bronikowski, Brzeźnicki, Cerekwicki, Chełkowski, Chłapowski, Cykowski, Czacki, Czarnecki, Czamkowski, Daleszyński, Dudycz, Dzieduszycki, Dziembowski, Dzierzanowski, Gajewski, Gałęski, Gawroński, Gniński, Gołaniecki, Goniębicki, Górka, Grabowski, Grobski, Grodzicki, Hersztupski, Jączyński, Jaktorowski, Jaraczewski, Jezierski, Jeziorkowski, Karczewski, Karmiński, Karsznicki, Kierski, Kluczewski, Kosicki, Krzycki, Kuranowski, Kurnatowski, Kwilecki, Łącki, Łakomicki, Leszczyński, Małachowski, Malczewski, Mielecki, Mielżyński, Mikora, Niegolewski, Niwski, Opaliński, Ossowski, Otorowski, Pieniński, Plater, Popowski, Potworowski, Radomicki, Reut, Robaczyński, Rogaliński, Rozdrażewski, Sączkowski, Sierpowski, Skarzyński, Skórzewski, Słupski, Szmigielski, Sulejowski, Sułkowski, Świnarski, Szołdrski, Turno, Tworzyjański, Ujejski, Unrug, Urbański, Wilkowski, Włoszakowski, Woźnicki, Zabłocki, Zadorski, Zakrzewski, Zbąski, Zbijewski, Zbyszewski, Zielęcki, Żółtowski, Żychliński. Zamczysko obronne stało niegdyś w Parsku; dobywał go w r. 1382 Bartosz z Koźmina. Opole przemęckie zajmowało w r. 1416 znaczną część powiatu i sięgało popod Szmigiel ob. Przemęt, t. IX, 145. Prawo niemieckie zaprowadzono w Lubnicy r. 1297, Widziszewie r. 1301, Wielkich Łękach r. 1362, Wielichowie r. 1429. Żydom nie było wolno mieszkać w Wielichowie. Pierwszy, o ile wiadomo, kościół w powiecie stanął r. 1298 w Wielkich Łękach; później otrzymały kościoły Prochy r. 1380, Wonieść r. 1382, Wilkowo Polskie r. 1399, Boguszyn r. 1402 do 1694, Radomicko r. 1403, Szmigiel r. 1439, Grobia odn. Bucz r. 1440, Czacz r. 1448, Charbielin r. 1470, Parzęczew r. 1498, Białcz, Bronikowo, Bojanowo Stare, Wielichowo, Zielęcin, Kamieniec i Górka Duchowna przed r. 1508 odn. 1510, Witosław r. 151016l0, Lipno r. 15701585, Siekowo r, 16101685, Koszanów przed r. 1610 i Dłużyna w r, 1650. Kościół w Zieminie przestał istnieć w r. 1785. Luteranie i bracia czescy zajmowali przez pewien czas kościoły w Bronikowie, Lipnie, Wilkowie i Grobi zburzonej. Aryanie mieli swój kościół w Szmiglu. Do r. 1791 wchodził cały powiat w skład pow, kościańskiego, od którego odpadły wówczas parafie Kamieniec i Wielichowo, które wcielono do pow. międzyrzeckiego; za Prus południowych należał ten skrawek ziemi wielkopolskiej do inspekcyi wschowskiej, za ks. warszawskiego do departamentu poznańskiego, od r. 1815 do 1887 do pow. kościańskiego. Cmentarzyska z popielnicami odkopano w osadach Barchlin, Białcz, Bucz, Charbielin, Czacz, Dłużyna, Goździchowo, Lipno, Morownica, Popowo Polskie, Poświętne, Przysieka Polska i Niemiecka, Sączkowo, Siekówko, Szmigiel, Sokołowo, Spławie, Szczepankowo, Trzebidza, Ujazd, Wielichowo, Wilkowo Polskie, Wolkowo, Ziemin i Żydowo. Nasypy ziemne znajdują się na Czaczu, Kamieńcu i pod Małemi Łękami. Na Jezierzycach odkryto groblę w jeziorze. Proboszcz kamieniecki powiada cenny zbiór wykopalisk. Dekanat szmigielski rozciąga się od Kąkolewa i z pod Krzywinia ku zach. do Przemętu i od Szmigla ku płd. do Morkowa; obejmuje płd. zach. część powiatu Szmigielskiego, wchodzi do pow. pogranicznych babimoskiego i wschowskiego. Graniczy na płn. z dek. kościańskim i grodziskim, na zach. z wschowskim, na płd. z Wachowskim, leszczyńskim i krobskim, na wschodzie z szremskim; ma 13 kościołów paraf, Bojanowo Stare, Bronikowo, Bucz Grobin, Czerwona Wieś, Drzeczkowo, Goniębice, Górka

Szmigiel