Lipno Leipe, wchodzi do powiatu pod Widziszem i wychodzi za Lipnem; długa w powiecie 15 klm. Bity trakt kościański 6 klm. opuszcza powiat przed Poninem; z Czacza, leżącego na tej drodze, wychodzi trakt do Wolsztyna na Wielichowo i opuszcza powiat przed Rakoniewicami 22 klm. ; trakt leszczyński ciągnie się na przestrzeni 12 klm. w powiecie; trakt przemęcki 13 klm. a żwirówka do st. dr. żęl. Stare Bojanowo 5 klm. Powiat Szmigielski ma 55445 ha 34724 roli, j 7994 łąk, 7934 lasu; czysty doch. z ha roli wynosi 10. 97, z ha łąk l0. 18, z ha lasu 3. 13 mrk. Obszar ten, podzielony na 3 obwody polic, 2 okręgi miejskie, 7 okr. stanu cywil. , 78 okr. wiejskich i 37 dwors. , ma 205 osad, 3626 dym. , 6 gm. publicz. , 6495 rodzin i I 34022 mk. 15960 płci męz. , 18062 żeń. ; 6312 dzieci niżej 6 lat, 7797 od 6 do 14 lat; 29000 katol, 4758 prot. i 264 żydów. W r. 1871 było 29991 mk. ; w 1875 r. 30872, w 1880 r. 33367 mk. Na okręgi miejskie przypada 485 dym. , 5 gm. publicz. , 1192 rodzin, 5421 mk. 2535 płci męz. , 2886 żeń. ; dzieci niżej 6 lat 956, od 614 lat 1107; katol. 3384, Prot. 1783, żyd. 254 i 2046 ha 1632 roli, 247 łąk, 22 lasu; cz. doch. z ha roli 8. 62, z ha łąk 11. 75, z ha lasu 1. 57 mrk W r. 1871 było 4797 mk. , w 1880 r. 5190 mk. Na okręgi wiejskie przypada 93 osad, 2548 dym. , 3565 rodzin, 19036 mk. 9050 płci męzk. , 9986 żeń. ; 3778 dzieci niżej 6 lat, 4747 od 614 lat; 16778 kat. , 2248 prot. , 10 żyd. i 19191 ha 14660 roli, 1999 łąk, 507 lasu; cz. doch. z ha roli 10. 18, z ha łąk 9. 79, z ha lasu 2. 74 mrk. W r. 1871 było 16494 mk. , w 1880 r. 18239 mk. Na okręgi dwors. przypada 108 osad, 593 dym. , 1738 rodzin, 9565 mk 4375 płci męz. , 5190 żeń; 1578 dzieci niżej 6 lat, 1943 od 614 lat; 8838 kat. , 727 prot. i 34208 ha obszaru 18432 roli, 5748 łąk, 7405 lasu; czysty doch. z ha roli 11. 95, z ha łąk 9. 79, z ha lasu 313 mrk. W r. 1871 było 8790 mk. , w 1880 r. 9938 mk. Siedziby komisarzy obwodowych znajdują się w Wielichowie i Szmiglu, a urzędników stanu cywilnego w Kamieńcu, Radomisku, Szmiglu, Sokołowie, Wielichowie i Wilkowie Polskiem. Chowem bydła zajmują się wszystkie dwory w powiecie; znane owczarnie mają Bojanowo Stare, Bucz, Czacz, Górka. Duchowna, Parsko, Siekowo, Spławie i Wonieść; chowem koni zajmuje się Bucz, nierogacizną Gradowice i Spławie; karpiarnię ma Bonikowo. Nabiałem słyną Kamieniec, Morownica, Wonieść i Zielęcin. Fabrykę krochmalu ma Górka Duchowna, szrotarnię Bucz, browary Czacz i Szmigiel, gorzelnie Bojanowo Stare, Bronikowo, Bucz, Karczewo, Radomicko, Wielichowo i Żegrowo, cegielnie Białcz, Bojanowo Stare, Bucz, Czacz, Koszanów, Morownica, Siekowo, Szmigiel i Wilkowo Polskie; młyn parowy znajduje się w Żegrowie, piła i młyn Błotnik Blutige Muehle, Błutkowo pod Radomickiem; młyny Mącznia pod Wielichowem i niektóre inne już nie istnieją; liczne wiatraki otaczają miasto Sz. Leśnictwem zajmują się Karczew, Kluczew, Księginki, Lipno, Nietążkowo, Parzęczew, Siekowo i Wydorowo; z odrębnemi nazwami istnieją leśniczówki Błotnik, Borek, Brzeziny i Prętkowice. Lud jest dotychczas przeważnie polski i katolicki; odznacza się pracowitością, trzeźwością, zamiłowaniem do porządku i względną zamożnością; nosi się w starodawnym stroju; kobiety lubią stroić się w kolory jaskrawo i czystą, białą bieliznę. Stosunki włościan do panów uregulowano około r. 1834. Zwyczaj wieczornej pielgrzymki przy świetle do figur i obrazów świętych, przy odśpiewywaniu różnych modlitw i pieśni, przechowuje się dotąd. Dzieje Najstarszą znaną nam z świadectw piśmiennych osadą jest Charbielin r. 1170; potem pojawiają się w r. 1180 Pruszczewo, r. 1210 Dłużyna, Kluczewo, Siekowo, r. 1247 Jeligowo, r. 1256 Popowo Polskie, r. 1258 Gniewowo, Górka Duchowna, Karmin, Machcin, Radomicko, Wonieść, Kusze wo, r. 1273 Czacz, r. 1278 Przysieka Niemiecka, r. 1280 Ujazd, r. 1283 Trzcinica, r. 1288 Lubnica, r. 1294 Sulejowo, r. 1295 Lubiechowo, r. 1296 Morownica, r. 1297 Wielichowo, r. 1298 Łęki Wielkie, r. 1301 Koszanów, Witosław, r. 1303 Goździchowo, Kamieniec, Kowalewo, Łęki Małe, Wąblewo, r. 1305 Poladowo, r. 1307 Sączkowe, r. 1308 Gradowice, r. 1309 Popowo Niemieckie, r. 1311 Białcz Białe Jezioro, Księginki, r. 1312 Śniaty, r. 1319 Zielęcin, r. 1337 Parsko, r. 1352 Karczewo, r. 1355 Targowisko, r. 1356 Przysieka Polska, Widziszewo, r. 1375 Jezierzyce Polskie, r. 1376 Skrobacz, r. 1380 Prochy, Proszkowo, r. 1386 Robaczyn, r. 1387 Wolkowo, r. 1388 Chełkowo, Cykowo, Sulejewko, r. 1389 Karsznice, r. 1391 Bojanowo Stare, Nietążkowo, r. 1392 Barchlin, Bucz, Parzęczew, Piastowo, r. 1394 Puszczykowo, Żydowo, r. 1395 Sikorzyn, r. 1396 Lipno, r. 1397 Sokołowo, r. 1398 Spławie, r. 1399 Bronikowo, Skoraczew, Wilkowo Polskie, r. 1403 Boguszyn, r. 1407 Poświętne, r. 1416 Reńsko, r. 1440 Grobia pod Buczem. Sprowadzeni około r. 1113 do Lubinia, o 3 1 2 od Szmigla, benedyktyni, zastali okolicę tę już dość gęsto osadzoną. Pewna część posiadłości klasztornych, z których niektóre przeszły w ręce prywatne, leżała w granicach powiatu, jako to Pruszczewo r, 1180, Popowo Polskie, Machcin, Kuszewo, Radomicko. Char

Szmigiel