pomina Ramsza z pobliskiego Czacza i wspomnianego w Rocznikach głogowskich Script. Rer. Siles. , X, 6 pod r. 1439 Vemschyl de Smygil, który z innymi Polakami, najeżdżającymi Szląsk, utonął w Odrze. Inni wreszcie widzą dziedzica Szmigla w Andrzeju z Bnina, bisk. poznańskim, który tam wystawił nowy kościół. Zdaniem naszem Sz. zdawna po kilku miewał dziedziców. Szmigielscy Mikołaj, Wojciech, Andrzej i Stanisław występują tu między r. 1523 i 1547, Arciszewscy, Brzeźniccy, Cikowscy, Dudycze i Rozdrażewscy między r. 1570 i 1627, Leszczyńscy ok. r. 1696, Sułkowscy r. 1738, Chłapowscy r. 1791, w końcu księżna Acerenza Pignatelli. W r. 1604 Stanisław Cikowski, podskarbi koronny, odprzedał swoją część mta Szmigla, z wsiami Koszanowo, Nietąszkowo, Glińsko Wielkie i Małe Pawłowi Arciszewskiemu za 47000 złp. , ten zaś odstąpił tę majętność za 50000 złp. Helenie z Zakrzewskich Arciszewskiej, córce Wojciecha, matce Krzysztofa i Eliasza Arciszewskich Złota Ks. , II, 353. Leszczyńscy byli już dziedzicami całego Sz. z przyległościami; klucz Szmigielski składały Glińsko, Koszanów, Nowawies, Pruszczewo i Szmigiel. Osada ta istniała już w czasach przedchrześciańskich i była gęsto zaludnioną. Wykopane popielnice w mieście i na przyległych cmentarzyskach, ciągnących się ku wschodowi, świadczą o znacznych rozmiarach osady a znalezione w grobach żuźle o istnieniu kuźnic miejscowych. Groby były pokryte kamieniami; drugą warstwę tworzyły żuźle, pod któremi stały popielnice i różne inne naczynia z szczątkami przedmiotów bronzowych, żelaznych i srebrnych. Pierwsze wykopalisko opisał J. Meller w dziełku wydanem w Jenie r. 1679 p. t. Historia urnae sepulcralis Sarmaticae. Później rozkopywano te grobowiska, szukając ukrytych w ziemi skarbów; przy tej sposobności znaleziono starą, złotą monetę rzymską. W r. 1719 odkryto drugie cmentarzysko. Część wykopalisk znajduje się w berlińskiem muzeum starożytnościPierwotne dzieje Sz. wiążą się z dziedzicami, o których wspomniano powyżej; miastem była ta osada w r. 1458, dostawiła bowiem 7 żołnierzy pieszych na wyprawę malborską. Największego rozgłosu zażywał Sz. gdy w nim osiedlili się aryanie. W r. 1610 odbył się tu synod dyssydentów wielkopolskich; r. 1752 dnia 18 kwietnia zaprowadzono statut Sułkowskich; r. 1736 nadesłali mieszkańcy Sz. dla dotkniętych powodzią Poznańczyków 600 bochenków chleba, 9 garncy piwa i beczkę soli; r. 1835 dnia 20 kwietnia uzyskało miasto ordynacyę miejską. Przysłowie polskie Dryja w Szmiglu konia wygrała, a chłopa obwieszono odnosi się prawdopodobnie do jednego z Chłapowskich herbu Dryja, przysłowie zaś niemieckie Schmiegel liegt auf dem Huegel wyraża rzeczywiste położenie Sz. na wzgórzu. Ryciny przedstawiające miasto podają M. Adelt w swej Hist. de Arianismo, wyd. w Gdańsku r. 1741 i HuebnerSirisa w Hist. stat. topogr. Beschr. v. SuedPreussen, I, wyd. w Lipsku r. 1798. Powiat szmigielski utworzono w r. 1887 z połowy pow. kościańskiego, ustanowionego w r. 1815. Granicę pociągnięto od Jaskółek na Małe Łęki, Białcz, Jeligowo, Widziszewo, Przysiekę Niemiecką, Brzeziny, Gniewowo, Wonieść, Chełkowo, Jezierzyce, Adamowo i Witosław, zagarniając te osady do pow. Szmigielskiego. Mogilnica, prawy dopł. Obry, w płn. wsch. części powiatu, i Samica, lewy dopł. Obry, z siecią jezior, przez które płynie, w płd. wschodniej części, stanowią na pewnej przestrzeni granicę między pow. kościańskim i Szmigielskim; sucha granica ciągnie się od ujścia Mogilnicy do Gniewowa. inne granice pozostały te same, które przedtem odgraniczały pow. kościański, t. j, na płn. pow. bukowski, na zach. babimoski, na płd. wschowski. Największa długość powiatu od płn. na płd. wynosi 36 klm. ; szerokość od wschodu na zachód 28 klm. Główną rzeką, płynącą prawie środkiem powiatu od wschodu ku zachodowi, jest Obra ze swemi kanałami, wysuszającemi jej łęgi; ku nim pochyla się powierzchnia pewnej części powiatu i toczą się dopływy; na północy Mogilnica i inne, których nazwy poszły w zapomnienie, na południu Ziemin, a w płd. zach. części przypływy jeziór, które także spływają do Obry. Jeziora Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie i Wonieskie, na wschodniej granicy odpływają, ku północy, a jeziora Trzebieże, Charbielińskie i Boszkowskie, na płd. zach. kresach powiatu, ku południowi. Jez. Trzebieże zasilają dwie strugi z pod Brzeźniaka od północy i Żeleźnica, od Bronikowa ku zachodowi. Do jez. Charbielińskiego spływa struga Siekowska od północy. Powodem tych odmiennych spadów na nieznacznej stosunkowo przestrzeni jest pas wyniosłości Szmigielskich, zakreślających półkole, rozramieniające się od Szmigla ku zach. i ku płd. Kanały Obry zamieniły pobrzeża jej w bujne łąki, zarośla i żyzne pola. Takiemi łąkami płyną toż Ziemin, Mogilnica i inne strugi. O łąkach zwanych Rudki pod Prochami, Kostrzec pod Lubnicą i Błonie pod Wielichowem, tudzież o topieliskach Czierniechowo pod Dębskiem i Mokrzec pod Grado wicami wspominają dawne opisy. Znaczne torfowiska znajdują się na Buczu. Droga żelazna poznańskowrocławska, ze stacyami Stare Bojanowo AltBoyen i

Szmigiel