narodowe. Szereg ich rozpoczyna ubogi organista, następnie pisarz gminny Józef Lompa 1797 1863. Pomimo zupełnego usunięcia języka polskiego ze szkół początkowych i usiłowań niemieckich biskupów wrocławskich zmierzających do rugowania mowy polskiej z kościoła, wzmagająca się u ludu świadomość praw i obowiązków narodowych, rozwijająca się prasa polska ludowa w Bytomiu, Mikuło wie, Raciborzu i literatura ludowa, której początek dał Lompa napisał i wydał przeszło 50 dziełek i broszur od r. 1820, stawiają coraz silniejszy opór usiłowaniom giermanizacyjnym. Brak środków materyalnych utrudnia ludowi obronę. Jakkolwiek Sz. , dzięki bogactwom mineralnym węgiel i metale, stał się najbogatszą i najludniejszą prowincyą Prus, to jednakże korzyści całe przypadają w udziale niemieckim właścicie lom i przemysłowcom, którzy swemi kapitałami, pracą i wiedzą stworzyli ten przemysł. Polska ludność dostarcza tylko robotników, licho płatnych z powodu obfitości rąk do pracy i ztąd zmuszonych do szukania tej pracy ręcznej w dalszych stronach Niemiec, w Saksonii i Westfalii. Drobna własność polska znajduje się przeważnie w granicach górnego Szląska, posiadającego ubogą glebę, skąpo nagradzającą pracę rolnika. Na obszarze Sz. austryackiego, pomimo mniejszego nacisku ze strony władz rządowych, położenie ludności polskiej nie o wiele jest lepszem. I tam większa własność jest niemiecką, w miastach przemagają Niemcy, lud wiejski zato jest zamożniejszym. Pod względem kościelnym Sz. austryacki pozostaje pod władzą biskupa wrocławskiego, co naturalnie oddaje kościół na posługę dążeń giermanizacyjnych. Instytucye podtrzymujące życie narodowe skupiają się w Cieszynie. W Nawsiu wychodzi pismo polskie Przyjaciel Ludu. Bibliografia. Literatura badań geologicznych, archeologicznych i historycznych tyczących Sz. jest tak bogatą w dzieła i rozprawy, niemieckie naturalnie, że poprzestać musimy na wskazaniu ważniejszych jedynie, obok których smutno się przedstawia niewielki poczet, drobnych przeważnie prac polskich. Od stu lat, z inicyatywy rządu pruskiego cały szereg uczonych górników i geologów zajmuje się badaniami pokładów szląskich i wyszukiwaniem bogactw mineralnych. Owocem tych poszukiwań był cały szereg rozpraw Karstena, Thuernagla, Schultz ego, Oeynchausena, z którymi wiążą się też badania J. B. Puscha, ogłoszone w przekładzie polskim w Pamiętniku fizyogr. w pierwszych trzech tomach. Roemer, twórca mapy geologicznej, obejmującej prócz Sz. przyległy obszar królestwa polskiego, wydał dzieło Geologie von Oberschlesien. O górach Sz. pisał K. M. Mosch Das Riesengebirge, seine Thaeler m. Vorberge Lipsk, 1858. E. Fiek wydał Flora V. Seh. preussischen u. oesterreichisehen Antheils Wrocław, 1881. Z geograficznych i statystycznych prac ważniejsze są Knie i Melcher Geographische Beschreibung v. Sch. Wrocław, 1828; Adamy Schlesien dargestellt nach seinen physikal. u. Statist. Verhaeltnissen Wrocław, 1857 i następnie liczne wydania i obrobienia dla podręcznego użytku; Knie Alphabetischstatist. topograf. Uebersicht der Doerfer, Flecken, Staedte der Provinz Sch. Wrocław, 1831, 2gie wyd. , 1845; Fel. Triest Topographisches Handbuch v. Oberschlesien Wrocław, 1865, str. 1288; Gemeinde Lexikon fuer die Provinz Seh. , wydany przez królewskie biuro statystyczne Berlin, 1887; Partsch Landeskunde der Provinz Sch. Opis ogólny Sz. mieści dzieło Franza Schrollera Schlesien Eine Schilderung des Schlesierlandes Głogowa, 1889, trzy tomy, z licznemi rycinami. Do Sz. austryackiego odnoszą się; Karol Korzistka Die Markgrafschaft Maehren und das Herzogthum Schlesien Wiedeń i Ołomuniec, 1861; Peter Burgen u. Schloesser in Sch. ; Volksthuemlicher an Sch. ; Das Herzogthum Sch. Pierwszy obszerniejszy geograficzny opis Sz. w języku polskim mieści dziełko Jeografia wschodniej części Europy, przez S. H. P. Wrocław, 1825. Są to starannie wyliczone powiaty z polską ludnością i podana przybliżona cyfra tej ludności 600, 000, prócz tego pojawiają się częściowo polskie nazwy miejscowości. Następnie Józef Łepkowski pomieścił w Bibl. Warszaw. 1849 i 1850 Wiadomość Sz. , przyczem podał spis polskich nazw zniemczonych lub zmienionych. Krótka geografia Sz. dla użytku ludowego, opracował J. Lompa Lubliniec, 1843; Juliusz Roger, lekarz, Niemiec osiadły na Sz. , zebrał i wydał w r. 1862 we Wrocławiu Pieśni ludu polskiego w Górnym Sz. ; Lucyan Malinowski, prof. uniwer. krakowskiego, napisał Ueber die Oppelnsche Mundart in Obersohlesien Lipsk, 1873 i Listy z podróży etnograficznej po Sz. czasopismo Na dziś, t. I; B. Kalicki i A. Hytrek pomieścili w Przeglądzie Polskim r. 1879, z wrześ. pracę Górny Sz. pod względem obyczajów, języka i usposobienia ludności; St. Piast Na Sz. polskim Kraków, 1890. Prócz tego opisy i korespondencye tyczące się Sz. , mieściły różne czasopisma jak Bibl. Warsz. z 1861 r. , t. IV i 1869, t. I; Ateneum L. Malinowskiego; wydawana dawniej w Warszawie Kronika, pismo codzienne w r. 1856; Wiek w r. 1879, listy T. J. Choińskiego; Gaz. Polska liczne korespon

Szląsk