i prosi go o przebaczenie. Poczem obaj udają się do kościoła św. Mikołaja i układają warunki zgody. Książę zwrócił wszystko co zabrał biskupowi a ten odwołał swe wyroki i klątwy. Wkrótce potem książę 11 stycz. 1288 ustanawia przy grodzie swym we Wrocławiu kollegiatę św. Krzyża i wyposaża przy niej 5 prelatur i 12 prebend. Również awanturniczy charakter noszą usiłowania Henryka, zmierzającego do owładnięcia przyległych dzielnic Wielkopolski i Małopolski. Uwięziwszy zwabionego podstępnie Przemysława wielkopolskiego, wymusza na nim ustąpienie ziemi rudzkiej wieluńskiej, to znowu osadza swą załogą Kalisz, to wreszcie, po śmierci Leszka Czarnego, przy poparciu niemieckich mieszczan Krakowa, zajmuje tron książęcy dzielnicy małopolskiej. Śmierć z trucizny r. 1290 kładzie koniec tej awanturniczej działalności. W dzień zgonu podpisał on, jako zadośćuczynienie za swe grzechy przeciw kościołowi, wielki przywilej, nadający posiadłościom bisk. wrocławskiego w kluczach nissańskim i odmuchowskim zupełną wolność od ciężarów prawa polskiego i niemieckiego, od wszelkich powinności publicznych, całkowitą juryzdykcyę nawet prawo miecza, prawo bicia pieniędzy, słowem niemal całość praw książęcych. Przywilej ten potwierdził biskup Tomasz a następnie papież Mikołaj IV i arcyb. gnieźnieński na synodzie prowincyonalnym. Biskup Tomasz wykonywając otrzymaną władzę, ustanawia w Nissie najwyższy sąd dla wszystkich biskupich wsi i miast rządzących się prawem niemieckiem. O ile kultura niemiecka szerzy się swobodnie w Polsce, o tyle usiłowania królów czeskich i książąt szląskich do politycznego owładnięcia Polską okazują się daremnemi. Rządy Wacława czeskiego, zabiegi Henryka głogowskiego co do pozyskania Wielkopolski, powołanie Bolesława opolskiego na tron krakowski przez niemieckich mieszczan, wreszcie intrygi Władysława ks. opolskiego po śmierci Ludwika rozbijają się o brak poparcia w społeczeństwie, śród którego budzące się poczucie narodowe kładzie tamę rozpierającej się niemczyźnie, której fale rozlewają się zato z całą siłą po Szląsku. Liczne a słabe dwory książęce nie znajdując w Krakowie w pierwszej połowie XIV w. potęgi politycznej, któraby im posłużyła za punkt oparcia, zwracają się do Pragi, do której pociąga je szerząca się tam kultura niemiecka. Zresztą królowie czescy zdawna już systematycznie pracowali nad zagarnięciem Sz. Wacław IV już w r. 1246 po śmierci Mieczysława ks. górnoszląskiego wciela do Morawii Opawę i Karniów. Król Ottokar, wezwany na pomoc przez Henryka IV ks. wrocławskiego, przeciw Bolesławowi Łysemu, ks. lignickiemu, otrzymał Kładzko w dożywocie. Kazimierz ks. opolski i bytomski, zostaje r. 1289 lennikiem Wacława IV. Gdy na tronie czeskim zasiadł rycerski i energiczny król Jan, zamyślający o zawładnięciu tronem polskim, przyszła dla słabych książąt szląskich stanowcza chwila wyboru między dwoma potęgami sąsiedniemi. W r. 1327 w Opawie d. 18 lutego książęta Bolko, ks. na Niemodlinie i Władysław, ks. kozielski, zrzekają się swoich ziem na rzecz korony czeskiej królowi Janowi, który im oddaje te dzielnice jako lenna. W kilka dni potem to samo czyni w Bytomiu Kazimierz ks. cieszyński i Jan ks. oświecimski; książęta dolnoszląscy idą za przykładem górnoszląskich. R. 1327 Henryk VI ks. wrocławski przybywa do Pragi i oddaje swe księstwo na wieczną własność koronie czeskiej. Król czeski Jan udaje się bezzwłocznie do Wrocławia, odbiera przysięgę na wierność od stanów księstwa, które następnie oddaje dożywotnio Henrykowi. W następnych latach kolejno czynią to samo pozostali książęta. Ponieważ pośrednictwo króla węgierskiego Roberta zapobiegło wojnie między Janem czeskim a Łokietkiem, przeto król czeski mógł tem swobodniej oddać się zabiegom o pozyskanie dla swej korony całego Sz. Wprawdzie Bolesław III, ks. Lignicy i Brzegu, szwagier Jana, hulaka, w ciągłych długach zostający, oburzony zagarnięciem Wrocławia na który jako brat Henryka VI miał widoki, związał się z książętami Głogowy, Żegania, Ścinawy i Oleśnicy, by z pomocą Łokietka stawić opór Janowi. Król czeski tymczasem pozyskawszy sobie prawne tytuły pozastawianych posiadłości Bolesława III, wtargnął z wojskiem na Sz. 1329 r. i kolejno zniewalał do uległości członków ligi opozycyjnej. Pierwszy poddał się Jan ks. ścinawski Steinau, następnie szwagier Jana ks. Bolesław III a wreszcie książęta na Żeganiu i Oleśnicy. Jeden tylko Przemko, ks. głogowski, opierał się ogólnemu prądowi. Umierając r. 1331 zostawił swój dział braciom. Jeden z nich Jan, ks. ścinawski, sprzedał swą część królowi czeskiemu, który zajął zaraz Głogowe we wrześniu 1331 r. , drugi Henryk IV, ks. na Żeganiu, nigdy nie objął w posiadanie swego działu na Głogowie. Dla zabezpieczenia swych nabytków, wobec grożącej wojny z cesarzem Ludwikiem IV, zawiera król Jan układ z Kazimierzem Wielkim w r. 1335. Król czeski zrzekł się swych pretensyi do tronu polskiego a Kazimierz do 11 księstw szląskich, które się stały lennemi czeskiemi. W r. 1336 wysyła Jan syna swego Karola z wojskiem by zmusić niezależnego dotąd Bolka II, ks. ziębickiego, do podległości. Nie znajdując

Szląsk