Formacye paleozoiczne, przeważnie łupkowe wzdłuż północ. stoku występuje szarawaka, przedstawiają liczne łuki. Tektonikę tych gór przysłaniają wylewy skał wybuchowych granity, porfiry, melafiry, bazalty. Można jednakże rozróżnić dwa rozciągi fałdowań hercyński z płd. wschodu na płn. zachód i niderlandzki z płd. zach. na płn. wschód. W zach. części Sudetów przeważa kierunek hercyński, we wschodniej zaś występuje kierunek niderlandzki, w Jesionikach Gesenke panuje już wyłącznie, w środkowej części Sudetów w górach Sowich Eulengebirge napotykają się oba kierunki. Z powodu silnego sfałdowania warstwy są tu połamane, pozapadane, tworzą uskoki. Z objawami temi są związane właśnie wyżej wspomniane wylewy wulkaniczne i źródła gorące Warmbrunn w kotlinie Jeleniogóry Hirschberg, Landeck i Reinerz w Kładzkiej Glackiej. Dawniej uważano wulkany jako powód tych dyslokacyi, według dzisiejszych jednak poglądów Suess wulkanizm nie jest przyczyną, lecz skutkiem dyslokacyi z powodu pęknięć i szpar w skorupie ziemskiej wylewają się lawy. Gnejsy i łupki, stanowiące grzbiet Sudetów, kończą się na płd. wschodzie jeszcze przed ich orograficznym końcem, a szarawaka, która ciągnęła się wzdłuż północcego stoku gór, wchodzi teraz na grzbiet Jesioników Gesenke. Do Sudetów przypierają od wschodu poziome warstwy węglowe, stanowiące podstawę wyżyny GórnoSzląskiej, tylko na samej krawędzi uległy one sudeckiemu sfałdowaniu. Pośród samych Sudetów, w dolinach, leżą też miejscami niesfałdowane pokłady węgla, które są lokalnemi wypełnieniami dolin i kotlin, pokrytemi przez potężne warstwy dyasowe starsze, czerwonego konglomeratu np. Waldenburska kotlina węglowa. Stary główny pień Sudetów, wyrównany tym sposobem przez wypełnienie zagłębień, a po części i przez równoczesne spłukanie szczytów, uległ tylko częściowo późniejszym zalewom morskim. Cechsteinowe morze młodszy dyas oblewało tylko północny rąbek Sudetów. Podobnież rzecz się ma z osadami tryasowemi, które przytem są bardzo nieznaczne. Dopiero na Wyżynie Szląskiej dosięgają one znacznego rozwoju; tutaj też znajdują się warstwy jurajskie; jednakże między niemi a tryasem istnieje pewna luka, mianowicie brak czarnej jury Has; tak więc istnieje tu transgresya morskie zalanie lądu środkowej jury. Zresztą warstwy jurajskie w znacznej części uległy spłukaniu, albowiem po morzu jurajskiem nastąpił w dolnej kredzie peryod lądowy i dopiero w środkowej kredzie ponowił się morski zalew, który dosięgnął północnych stoków Sudetów. Po osadzeniu kredy nastąpiła epoka lądowa, następnie dopiero zbliżyło się morze trzeciorzędne, na brzegach którego z bagnisk utworzył się węgiel brunatny. Na wschodnim krańcu występują osady morza miocenicznego Północno Karpackiego; osady te sięgają aż w obszar wyżyny szląskiej. Sudety wraz z wyżyną Łużyc tworzą północnowschodni skraj Czech, który się podniósł po nad resztę tego kraju wkrótce po epoce kredowej i przed epoką węgla brunatnego. Właściwe zaś ich wzniesienie, a mianowicie wyniesienie niektórych grzbietów, należy do czasów o wiele nowszych. Mianowicie podczas peryodu trzeciorzędowego powstały tu niezliczone pęknięcia i uskoki. Sudety rozpadły się na oddzielne kloce, które zostały różnie względem siebie poprzesuwane, pozapadały się lub popodnosiły przytem miały miejsce liczne wylewy bazaltów, co niezmiernie skomplikowało ich tektonikę. Nawet już w peryodziedyluwialnym odbywały się dyslokacye. Wzdłuż północnych stóp Sudetów ciągnie się linia zapadnięcia, reprezentowana przez szeroką dolinę Odry, nie jest to więc bynajmniej wyżłobienie utworzone przez Odrę w wyżynie południowej Polski, nie dolina erozyjna, jak mylnie twierdzą niektórzy nowsi autorzy. Jest to tak zwana Zatoka Szląska, wypełniona osadami węgla brunatnego, które w Sudetach leżą daleko wyżej. Zatoka Szląska i Sudety przedstawiają zupełny kontrast w pierwszej równa forma powierzchni, w drugich wielkie urozmaicenie, W zachodniej części Sudetów, w górach Olbrzymich, na ukształtowanie powierzchni wpłynął głównie występujący tu pień granitowy, odsłonięty przez spłukanie; przedstawia on część najwyższą, pełną dziwacznych form zwietrzenia workowate, podłużne, do których przywiązane są różne podania Teufelskąnzel. Pokrywa łupkowa utrzymała się tu tylko w wąskim pasie, do którego należy główna grupa gór Tafelfichte. Północna część gór Olbrzymich uległa w najnowszych czasach silnym dyslokacyom; utworzyła się przez zapadnięcie kotlina Jeleniogórska Hirschberg, na dnie której nie ma ani mesozoicznych, ani trzeciorzędowych warstw, zapadnięcie więc musiało prawdopodobnie nastąpić już po ich spłukaniu. Że zapadnięcie to jest młode, dowodzą togo także ślady lodowców skandynawskich, które znajdują się tu tylko do wysokości 400 420 mt. , gdy tymczasem w Sudetach ślady te sięgają przeszło 500 mt. Prócz tego znajdują się w górach Olbrzymich ślady dawnych miejscowych lodowców, mianowicie doliny cyrkowe, po części z jeziorami, analogiczne do alpejskich kaar lub skandynawskich bottner. Już jednak na pół

Szlaszczennice