skim, gm. Szczorse, o 3 mile od Nowogródka, własność starodawnej rodziny Litawor Chreptowiczów h. Odrowąż. Wś ma 156 osad. Cerkiew paraf. murowana p. w. św. Dymitra, zbudowana na miejsce starej zniszczonej przez pożar w 1758 r. , w 1776 r. przez Joachima Chreptowicza, kanclerza, przechowuje kilka pamiątek po Chreptowiczach i dwa wielkie obrazy pędzla Marcellego Baciarellego, około 4000 parafian; fundusz cerkwi składa się z 2 włók ziemi nadanej przez dawnych kollatorów. Podług podania już w XIV w. istniała tu świątynia obrządku słowiańskiego, a któryś z Chreptowiczów, potwierdzając dokument cerkwi w 1627 r. , wspomina, iż takowa oddawna istnieje; na srebrnej zaś szacie św. Dymitra wybity jest rok 1386, Sz. posiadają szpital wiejski na kilkanaście łóżek, zarząd gminy, szkołę wiejską oraz szkółkę dla dziewcząt, założoną na mocy uchwały gminnej w 1888 r. na pamiątkę bytności ks. Włodzimierza Aleksandrowicza z małżonką. Gmina Szczorse składa się z 3 okręgów starostw wiejskich, ma 559 osad, 2637 dusz męzkich włościan, uwłaszczonymi na 4373 dzies. Włościanie w Sz. oddawna odznaczają się wyższym rozwojem umysłowym i dobrobytem, kilka bowiem pokoleń Chreptowiczów dbało o to starannie. Ztąd pochodzą najlepsi i najbardziej poszukiwani flisacy. Kanclerz Joachim Chreptowicz oczynszował i rozkolonizował poddanych w 1790 r. ; syn jego Adam założył 1811 r. szkółkę paraf. w niezbyt odległych Niehniewiczach, a w kilka lat później na większą skalę w Sz. , którą zaopatrzył w biblioteczkę odpowiednią. Odrazu uczęszczało do niej 50 uczniów wiejskich ob. J. Giżyckiego O szkołach grodzieńskiej gubernii, 1885 r. , str. 30. Po 1839 r. szkółka w Sz. została zamkniętą i dopiero około 1866 r. założono nową. W Sz. urodził się w 1729 r. Joachim Chreptowicz, syn Maryana, ststy werbelskiego, i Reginy Wojnianki. Zbudował on tu wspaniały pałac w stylu Ludwika XV do dziś dnia starannie utrzymany, a w nim zgromadził szacowną bibliotekę, obfitującą w rzadkości bibliograficzne i cenne rękopisy, oraz olbrzymie archiwum, starannie później dopełnione przez synów Adama i Ireneusza. Wiadomość o tych zbiorach podał piszący w Gazecie Warszawskiej 1880 r. , Nr. 208 215. W otaczającym pałac parku znajduje się pomnik Joachima Chreptowicza, wystawiony niedawno przez wnuka jego po kądzieli Brzostowskiego. W Sz. przebywali często uczeni i inne osoby, między innemi Stanisław August, powracając z Nieświeża na sejm grodzieński w 1784 r. , z całym dworem bawił tu i nocował d. 23 września; przez dłuższy czas przebywał tu astronom Marcin Poczobut; również bawił tu Joachim Lelewel w 1830 r. dla studyów historycznych ob. t. XII, 177 i VI, 319; przebywali tu też z kolei Adam Mickiewicz, Ignacy Daniłowicz, Mikołaj Malinowski, historyk Jaroszewicz, Syrokomla, Jan Czeczot i in. Obecny właściciel Sz. Michał Chreptowicz, wnuk Joachima po Ireneuszu, ostatni z rodu, podniósł gospodarstwo rolne w Szczorsach. Szczegółowy opis gospodarstwa w Sz. podał piszący w Gazecie Rolniczej za rok 1880 Nr. 40 48. Klucz ekonomiczny szczorsowski składa się z 6 folw. Sz. , Marysiu, Murowanka, Niehniewicze, Kosy Dwór i Adampol; tudzież z 2 awulsów Goraba i Prześliska. Pod pługiem znajduje sie 2500 mr. , w znacznej części drenowanych drenami wyrobionemi w cegielni w Kolczycach. Łąk miernej dobroci około 2300 mr. ; lasu do 8000 mr. obciążonego serwitutem pastwiskowym, co uniemożebniło gospodarstwo leśne, i ta jedynie gałęź gospadarstwa leży odłogiem. We wszystkich folwarkach istnieje zaprowadzony płodozmian, a hodowla inwentarzy znakomita. Znajduje się 200 roboczych wołów, 450 krów dojnych; piękna serowarnia na folw. Murowanka, wyrabiająca sery na sposób szwajcarski; przeszło 3000 owiec rasy Negretti i Rambouillet. Sercem całego gospodarstwa jest fol. Adampol, posiadający olbrzymią parową gorzelnię, młyn parowy mielący 3000 beczek pszenicy i olejarnię. Wszystkie produkta surowe tu się przerabiają na wywóz, do czego służy mała flotylla na Niemnie, w miejscu zwanem Poniemunie, składająca się z kilkunastu wicin, ładujących do 12, 000 pudów. W stanie nieprzerobionym wywozi się tylko owies. W pobliżu Adampola istnieje młyn wodny dla mielenia kości, któremi bez dodania mierzwy nawozi się całe pole w awulaach Goraba i Prześliska. Nadmienić wypada, iż całe to wzorowe gospodarstwo w dobrach szczorsowskich urządził w ciągu trzydziestu lat i dziś tam pracujący uzdolniony inżynieragronom Ferdynand Fischer, rodem Saksończyk. On to z ruiny dźwigając mienie Chreptowiczów, bez nakładowego kapitału zdołał wszystko doprowadzić do stanu kwitnącego i olbrzymie środki obrotowe wytworzyć, a przytem zorganizować wzorową administraoyę, złożoną całkiem z oficyalistów miejscowych, tudzież wytworzyć żywioł fabrycznegospodarski, posiadający znaczne zarobki. Karol Adolf de Mehlig opisał pod względem ekonomicznym wyborne gospodastwo w dobrach Sz. w Zabawach przyjemnych i pożytecznych 1777 r. . Teofila Glińska zamieściła w Magazynie Warszawskim 1785 r. t. I, ks. 91 wiersz p. t. Szczorse, opis majętn. Chreptowicza. Najlepszy życiorys Joachima Chreptowicza

Szczorse