krwawy, sosna amerykańska, jesiony płaczące. Dalej za dworcem jest kościół, plebania i chaty włościańskie, zbudowane z drzewa i kryte deskami lub gontami, dzielące się zwykle na świetlicę, dużą, oknami Wielkiemi oświeconą izbę, i mieszkanie gospodarza. Czasami jest w tych chatach po kilka izb, które włościanie wynajmują gościom kąpielowym, jeżeli w zakładzie zabraknie pomieszkań. Włościanie mają 1337 mr. roli, 682 mr. łąk, po większej części na równinach w górach, zwanymi polanami, 738 mr. pastwisk na stokach czyli działach górskich i 2278 mr. lasu. Gleba jest tu owsianą, wydaje jednak przy starannej uprawie żyto i jęczmień, natomiast pszenica rzadko się udaje. We wsi jest szko ła ludowa, młyn, tartak i cegielnia; w zakładzie kąpielowym urz. poczt. i telegr. Oprócz kościoła paraf. , erygowanego w 1550 r. , stoją tu trzy kaplice na Miedziusiu, w górnym zakładzie i na cmentarzu a nadto wkrótce ma być ukończony kościół murowany między wsią, zakładem górnym i Miedziusiem. Dawniej istniała w Sz. kuźnica, w której wykonywano rożne grubsze przedmioty z żelaza, teraz jednak zamknięto ją. Do r. 1870 była ta parafia filią Krościenka. W ciekawym dokumencie polskim i łacińskim z XIV, w którym miał niejaki Wyszga Wydźga h. Janina, posiadacz Czorsztyna, Rytra i zamku Lyemyansz, opisać odkryte w Pieninach kopalnie złota, mowa jest o Sz. a Crosczenko interrogare ad Szczawnicza Magna. Długosz jednakże nie podaje w innym miejscu opisu Sz. ob. Lib. Ben. , III, 355. W r. 1550 powstała parafia w Sz. W spisie pobor, z r. 1581 Pawiński, Małopolska, 145 Sz. ma zaledwie 5 półłanków km. i 4 zagr. bez roli. Należała do r. 1811 do dóbr zamku i starostwa czorsztyńskiego. Oddalenie Sz. od Krościenka wynosi 7 klm. , od Piwnicznej 16 klm. w linii prostej, dotąd jednak niema dobrej drogi z powodu stromych gór; wytknięta już droga będzie wynosić 20 klm. ; od Starego Sącza odległość w linii prostej 20 klm. , droga jednak z względu na wysokie i strome góry jest przeprowadzona doliną Dunajca i wynosi w skutek silnych zagięć tej rzeki 412 klm. Bliższa droga przez Kadczę i Obidzą ma 30 klm. długości, jest kamienistą, stromą i niewygodną. Zakład kąpielowy powstał w r. 1828, znano jednak zdroje tutejsze oddawna, jak o tem świadczy nazwa wsi. Teraz jest siedm źródeł Józefiny, Szczepana, odkryty w r. 1838 przez Józefa Szalaya 1878, właściciela wsi i założyciela zakładu, zdrój Magdaleny od 1838 i Waleryi, urządzony w r. 1840. Cztery te zdroje znajdują się w górnym zakładzie, u podnóża góry Światkówki. Jest to góra formacyi wulkanicznej, trahitowa. Trahit ten składa się z ciemnobrunatne go, niekiedy czarnego amfibolu i z szklistego feldszpatu. Zdrój Szymona, znany od r. 1840, i zdrój Wandy, urządzony dopiero w r. 1866s w miejsce dwóch dawniej odkrytych a dziś nieistniejących zdrojów Heleny i Anieli, znajduje się w dolnym zakładzie, t. j. na Miedziusiu. Prócz tych sześciu zdrojów jest jeszcze na stoku Bryjarki wytryskający zdrój Jana. Odkopano go w r. 1889 i zabezpieczono od przypływu wody słodkiej cembrzyną betonową, 750 mt. głęboką a 150 mt. w średnicy, wody jego jednak nie rozebrano dotąd i dla tego nie bywa jeszcze używaną. Chociaż woda wszystkich zdrojów należy do jednego działu wód szczawosłono alkalicznych, to jednak wody poszczególnych źródeł różnią się od siebie pod względem części składowych. Najbardziej uderza ta różnica w wodzie zdroju Szymona, którą ze względu na znaczniejszą ilość żelaza zaliczają do szczaw żelazistych. Woda wszystkich zdrojów jest bezbarwna, czysta i przezroczysta, trzymana w naczyniu na wolnem powietrzu burzy się, wydając mnóstwo baniek gazowych; to kwas węglowy zawarty w wodzie ulatnia się. Smak wody zdrojów Józefiny i Waleryi jest słonawoal kalicznokwąskowaty; woda ze zdrojów Magdaleny i Wandy ma smak mocniej słonoal kaliczny; smak wody zdroju Szymona jest ściągającokwaskowaty. Najmniej przyjemna jest woda ze zdroju Waleryi. Woni nieposiadają te wody żadnej, jedynie w czasie słotnym czuć się daje nieco w wodzie zdroju Szymona i Waleryi, a niekiedy i Szczepana, woń jakoby jaj nieświeżych, pochodząca z rozkładu części organicznych. Ciężar gatunkowy tych wód wynosi 10025 do 10182, ciepłota 9 11 C. Wody zdrojów Józefiny i Szczepana należą do najsilniejszych w Europie wód szczawosodowo solnych. W porównaniu z innemi wodami jest woda ze zdroju Szczepana najpodobniejszą do wody z Fachingen i selterskiej, woda Józefiny zbliża się do wody Gleichenburskiej i Vichy. Zdrój Magdaleny jest bardzo podobny do wód luchaczowickich, chociaż bowiem te mają więcej węglanu sodowego, to mniej mają chlorku sodu. Rozcieńczona słodką wodą, woda ze źródła Waleryi zastąpić może zupełnie wodę emską a po dodaniu 4 ziarn soli glauberskiej wodę salzbruńską. Rozbiór chemiczny dokonany przez prof. Dr. Stopozańskiego 5 zdrojów i przez prof. Dr. Radziszewskiego zdroju Wandy, wykazał iż głównemi składnikami są chlorek sodu, węglan sodowy, wapniowy i magnowy i kwas węglowy. Wód szczawnickich używa się do picia i do kąpieli. Do ogrzewania w razie potrzeby znajdują się przy źródłach stosowne przyrządy. Z wody

Szczawnica