ści powiatu, na praw. brzegu rz. Wenty Windawy, rozrzucone są niewielkie pagórki, należące do formacyi jurajskiej, złożone z żółtego piasku, szarej lub czarnej gliny i białego wapienia ze skamieniałościami. Góra Popielańska, wznosząca się nad grupą pagórków w pobliżu mka Popielany, ciekawa jest pod względem geognostycznym przez liczne i charakterystyczne skamieniałości i stanowi najwybitniejszą przedstawicielkę formacyi jurajskiej w Rossyi. W północnej części powiatu ciągnie się kilka gałęzi nieznacznych wzgórków, rozdzielonych pomiędzy sobą rozległemi równinami albo dolinami. Pod wsią Żogi wapień stanowi wierzchnią warstwę formacyi syluryjskiej; pod wsią Liguty znajduje się zbity wapień żółtobiały, zawierający w sobie skamieniałości. W pobliżu mka Żagory śród wapienia spotykają się gniazda i cienkie żyły rudy żelaznej czerwonej. Glebę stanowi przeważnie czarnoziem, zalegający zwłaszcza okolicę Szawel i ciągnący się przez grunta Janiszek, Żagor i Gruźdź, prawie do rz. Wenty. Wyniosłe miejsca na tej przestrzeni pokryte są gliną. Okolice mta Szadowa uważane są za najurodzajniejsze w gubernii. Lasy zajmują 21 ogólnej przestrzeni. Do rządu należy 29, 112 dzies. lasów. Jakkolwiek cała powierzchnia powiatu leży w dorzeczu morza Baltyckiego, zraszające ją jadnak rzeki należą do różnych systematów wodnych. Główną arteryę stanowi rz. Wenta Windawa, zraszająca wraz ze swemi dopływami całą zachodnią część powiatu. W części wschodniej biorą początek Szwedt i Mussa. uchodzące do kurlandzkiej Aa; w części południowej płyną rzeczki, uchodzące poza granicami powiatu do Niemna, mianowicie Dubissa i niektóre lewoboczne dopływy Jury. W powiecie znajduje się zkoło 50 jezior, wszystkie one jednak nie są zbyt wielkie. Najważniejsze z nich Rekijowskie al. Karpiowskie 72 w. kw. , Szawelskie, Kajre, Gudele, Rajzgie, Enełajcie, Kamany, Majzgle, Dyrwiany in. . Powiat należy do najbardziej błotnistych w gubernii; błota zajmują przeszło 33, 000 dzies. Ważniejsze z nich błoto leżące na płn. od miasteczka Gruździe i Szakinowo, zajmujące przeszło 40 wiorst kwadr. , zarosłe lasem, z którego wypływa rz. Mussa; dalej błoto Kamany około 48 w. kw. , w pobliżu granic Kurlandyi, dostępne tylko w porze zimowej; na płn. zach. od niego znajduje się błoto Wodoksto Pelkija, do 21 2 w. długie. O 5 w. na płd. od Szawel znajduje się błoto Tiruie, długie do 30 w. , szerokie 3 w. , dostępno tylko zimą i oddzielone od zachodu wązką wyniosłością od błota zajmującego do 50 w, kw. , z którego wypływa rz. Szawsza, lewy dopł. Dubissy. Na wschód od błota Tirule, pomiędzy Szawlanami i Pałeczkami, ciągnie się błoto Sulinaj, mające do 36 w. kw. Wreszcie na wschód od mka Użwienty, na przestrzeni do 40 w. kw. rozrzucone są błota, towarzyszące zwłaszcza biegowi rzeczek, uchodzących do górnej Wenty. W 1880 r. było w powiecie, bez miast, 206, 913 mk. , w tej liczbie 2218 prawosł, 164, 841 katol. , 1076 rozkol, 8455 protest. i 30, 323 żyd. ; podług stanów zaś 9560 szlachty, 42, 983 mieszczan, 140, 188 włościan. Pod względem etnograficznym ma sę ludności stanowią Żmujdzini 69, dalej idą żydzi do 15, Litwini 11 i Łotysze 4. Podług danych z 1877 r, było w powiecie 3136 miejscowości zamieszkałych, a mianowicie 2 miasta Szawle i Szadów, 34 miasteczek Bejsagoła, Gruździe, Janiszki, Klikole, Kruki, Krupie, Kurtowiany, Kuże, Lacków, Ligumy, Łajżew, Łukniki, Mieszkucie, Okmiany, Pacunele, Podubiś al. Bazyliany, Pokopie, Poszuszwie, Poszwityń, Radziwiliszkl, Rawdziany, Skajzgiry, Szakinów, Szawkiany, Szawkoty, Szawlany, Tryszki, Ubiszki, Upino, Użwienty, Wajgowo, Wegiery, Wieksznie, Żagory Stare i Nowe, 1311 wsi włośc. Pamiat. kniżka z 1879 r. 1200, 377 dworów, 601 osad, 603 chutorów, 48 os. przy zakładach przemysłowych, 160 os. drobnych. Spis urzędowy z 1886 r. wymienia ogółem 2141 nomenklatur. W 1877 r. było w ogóle 24, 757 dm. 4280 w miasteczkach i 15, 157 w osadach włośc, w tej liczbie 248 murowanych i 276 bitych z gliny. Z ogólnej liczby dymów było 3114 krytych nie słomą 11 blachą, 93 dachówką i 3010 drzewem. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na 4 okręgi policyjne stany Słoboda, Popielany, Janiszki, Radziwiliszki oraz 21 gmin Błagowieszczeńsk, Kirianowo, Kurszany, Ligumy, Łukniki, Podubiś, Radziwiliszki, Skiemie, Szawkiany, Szawle należące do 1 okr pok. do spraw włośc; Gruździe, Janiszki, Kruki, Krupie, Okmiany, Popielany, Poszwityń, Tryszki, Wieksznie i Żagory do 2 okr. pok. do spraw włościań. . Gminy obejmują w ogóle 76 okręgów starostw wiejskich. Pod względem sądowym dzieli się powiat na 4 rewiry sądów pokoju 1 i 2 w Szawlach, Żagory i Gruździe; 3 okręgi inkwirentów sądowych sędziów śledczych Szawle, Żagory Nowe i Kurszany. Okręgi akcyzne znajdują się w Szawlach, Szadowie, Kurszanach i Wiekszniach w ogóle 22 gorzelnie, 30 browarów, 3 dystylarnie, okręgi konskrypcyjne w Szawlach, Janiszkach, Popielanach, Szawkianach i Radziwiliszkaoh. Pod względem oświaty, oprócz gimnazyum klasycznego oraz szkoły początkowej w Szawlach, w 1877 r. było w powiecie 1 szkoła 2klas. wiejska w Janiszkach 106 chłopców,

Szawle