bowa, szkoły początkowe dla chłopców i dziewcząt, początkowa szkoła żydowska, drukarnia, szpital dla starców przy kościele katol. , apteka, straż ogniowa ochotnicza, dwa kłuby cywilny i wojskowy, st. pocz. , telegr. i dr. żel. , bank miejski od 1879 r. , piękny park, prywatna własność hr. Zubowa, otwarty dla publiczności. Miasto, oprócz ulic i placów, zajmuje 148 dzies. 32 saż. kw. ; nadto do miasta należy przeszło 1223 dzies. 301 roli, 189 łąk, 659 1 2 pastw. i 74 pod osadami. Cerkiew paraf. p. w. św. Piotra i Pawła, wzniesiona z muru w 1867 r. Parafia prawosł. ma 505 dusz. Kościół katol. paraf. , również p. w. św. Piotra i Pawła, z muru wzniesiony w 1625 r. przez parafian. Na cmentarzu grzebalnym kaplica, drewniana, p. w. św. Juliana. Parafia katol. , dekanatu Janiszki, ma 9596 wiernych. Filia w Kużach, kaplice w Kajrach i Berżyniach. Kościół ewang. augsb. , z muru wzniesiony w 1854 r. ; parafia liczy 8588 dusz. Dochód miejski w 1881 r. wynosił około 27000 rs. Mieszkańcy zajmują się przeważnie drobnym handlem. Rzemiosła mało rozwinięte; w 1880 r. było tylko 269 rzemieślników, w tej liczbie 32 furmanów. Przemysł fabryczny również stoi na niskim stopniu i w 1881 r. ograniczał się na 28 fabrykach, zatrudniających 177 robotników i produkujących za 418850 rs. Ważniejsze z nich. 2 gorzelnie z produkcyą 139510 rs. , 1 fabryka tytuniu 134000 rs. , 4 młyny 85000 rs. , 9 browarów 25790 rs. , 2 mydlarnie 15100 rs. i in. Kupcy miejscowi, oprócz handlu drobnego, prowadzą hurtowy handel zbożem, lnem i siemieniem lnianym, które zbywają przeważnie w Lipawie. Targi odbywają się co poniedziałki i piątki, nieznaczne jarmarki zaś trzy razy do roku. St. dr. żel. lipaworomeńskiej, na przestrzeni MożejkiRadziwiliszki, pomiędzy st. Omole o 15 w. a Szylany o 8 w. , odl. jest o 73 w. od Możejek, 158 w. od Lipawy a 19 w. od Radziwiliszek. St. poczt. na trakcie bitym z Mitawy do Taurogen, między Meszkuciami a Bubijem o 13 3 4 w. . Niewiadomo kiedy miasto zostało załoźonem. Podług podania na wznoszącej się zaraz za miastem górze Salduwie żmujdzkie Sałduwes Kałnas stał niegdyś zamek, a podług innych tradycyi twierdza drewniana krzyżacka. Następnie Sz. były od 1589 r. naczelnem miastem rozległej ekonomii stołu królewskiego, która, podług lustracyi z 1619 r. w księgach metryki litew, w archiwum głównem w Warszawie, miała 8446 włók i 27 mr, przestrzeni, i przynosiła dochodu 74469 złp. 29 gr. , co według redukcyi na dzisiejszą monetę przedstawia sumę 75000 rs. Po nieszczęśliwych wojnach za Jana Kazimierza sejm z 1661 r. oddał ekonomia szawelską w zastaw Janowi Sapiezie, wwdzie wileńskiemu, hetman. w. lit, na 6 lat, za 800000 złp. , które on z własnego majątku na żołd zaległy dla wojska litew. zaliczył. Dla wynagrodzenia królowi za ten uszczerbek z własnych jego dochodów, Stany Rzpltej zapewniły mu, do wykupna zastawy, wypłatę corocznie po 40000 złp. z podatków w. ks. litew. W niedostatku skarbu sejm przedłużył kilkakrotnie zastawę Szawel, a Janowi Sobieskiemu pozwoliła Rzplta własnemi pieniędzmi ekonomię tę wykupić. Tyzenhauz, podskarbi nadworny litew. , objąwszy w zarząd ekonomie królewskie w Litwie, wprowadził do szawelskiej między 1770 a 1780 r. nowe porządki, założył w Sz, fabrykę płótna, i w ogóle podniósł to miasteczko, któremu przybyło dużo domów i mieszkańców. Podług repartycyi uczynionej na sejmie 1776 r. Sz. stały sie miastem. sadowem dla 13 powiatów żmujdzkich. Po przyłączeniu do Rossyi ekonomia szawelska została nadana hr. Zubowowi. Od 1795 r. Sz. były mtem powiat. gub. litewskiej, od 1796 r. namiestnictwa wileńskiego, zamienionego w 1797 r. w gub. litewską a od 1802 r. w gub. wileńską; od 1842 r. są mtem powiat, nowo utworzonej gub. kowieńskiej. D. 14 26 lipca 1872 r. wielki pożar zniszczył 144 dm. 6 murow. i 138 drew. , ocenionych na 377998 rs. W nowszych czasach staraniem hr. Zubowa, właściciela Szawel, odbywają się tu w początkach września wystawy rolnicze, wpływające dodatnio na podniesienie gospodarstwa rolnego w gubernii. Szawelski powiat, najrozleglejszy z powiatów gubernii, leży w północnej jej części i graniczy od północy z gub kurlandzką, od wschodu z pow. poniewieskim, od południa z kowieńskim i rossieńskim, od zachodu zaś z telszewskim. Podług obliczeń Strjelbickiego obejmuje 12564 mil al. 60793 w. kw. Podług danych z 1877 r. z ogólnej przestrzeni 596913 dzies. 310738 dzies. 526 naleźało do właścicieli posiadłości większej, 248637 dzies. 417 do włościan, 32545 do skarbu, 1580 do kościołów, 2258 do miast. średnio właściciele posiadłości większej w liczbie 926 posiadają po 3356 dzies, , mianowicie 61 mniej niż po 10 dzies. , 503 od 11 do 100 dzies. , 257 od 101 do 500 dzies. , 58 od 501 do 1000 dzies. , 39 od 1000 5500 dzies, i 8 przeszło po 5000 dzies. Średni nadział b. włościan prywatnych wynosi po 53 dzies. , skarbowych zaś po 7 dzies. Powierzchnia powiatu pochyla się od południa Szawlany pod 55 40 płn. szer. , 603 st. npm. , ku północy Stupury pod 56 8 płn. szer. , 279 st. npm. . Najwyższe wzniesienie w powiecie dochodzi w górze Szatryi do 746 st. W płd. zach. czę

Szawle