Świny Pieńki, kol, pow. brzeziński, gm. Długie, paraf. Jeżów, ma 5 dra. , 33 mk. , 175 mr. Świpeś, rzeczka w pow. nowogródzkim, mały prawy dopływ Osy, zaczyna się dwoma strumieniami w okolicy wsi Siedliszcze; pły nio 6 w. w kierunku północnym pomiędzy wzgórzami. A. Jel. Świr, .. , ob. Swier, ,. Świr al. Świrskie, jozioro w pow. święciańskim, drugie co do wielkości w gub. wileń skiej, ma kształt wydłużony i ciągnie się w kierunku z płn. zchdu ku płd. wschd. na 131 2 w. , mając w płd. końcu 21 2 a w płn. około 1 w. szerokości. Zajmuje 175 w. kw. po wierzchni. Podług Witolda Wróblewskiego Pamięt. fiziogr. , III, 767 było ono praw dopodobni dawniej dłuższo i stanowiło jedną calośc na płd, z jez. Wiszniewskim, z którem połączone jest przez rzkę Smołkę, 2 w. długą, na płn. zaś z jez. Głuchem i Świniszczem, łożącemi w osi jez. Świrskiego. Być może, że leżące na pld. wschd od jez. Wiszniewskiego bagno Brzozowice jest również dawnem zamulonem jeziorem, którego ostatni zabytek stanowi jez. Kołodkowskie; miejsca płytkie wypełniły się mułem, zabagniły i jezioro roz dzieliło się na cztery mniejszo. Brzeg jez. Ś. na płd. końcu pod wsią Horniany początkowo jest płaski, wzgórza leżą o kilkaset kroków od brzegu a rzadkie trzciny zarastają daleko w jezioro. Cały brzeg zachodni stanowi prawic prostą linię, którą przerywają tylko mniej lub więcej wrzynające się przylądki, zwane Stiur. Dno stanowi czarny delikatny muł, w którem ołowianka głęboko się zanurza. Przeciętna głębokość jeziora wynosi 7 mt. , największa dochodzi do 8 mt. Wiosną woda podnosi się wyżej o 11 2 mt. , w czasie miesię cy letnich woda podług miejscowego wyra żenia kwitnie, t. j. zielenieje od mnóstwa wo dorostów. Lód w czasie zimy 1880 1 r. miał około 1 1 2 arsz. 89 cmt. grubości i trzymał się do 1 maja Jezioro jest dość rybne; da wniej obfitowało w sielawy, które od kilku lat prawie zupełnie znikły. Poławiają się przeważnie szczupak, miętus, leszcz, płotka, okoń. Na dnie jeziora wyniosłości, na któ rych zwykle najlepsze tonie. Temperatura wody przy powierzchni wynosiła 206 Cel. prawie tyle ile temperatura powietrza, na dnie zaś 194 Cel, co dowodzi braku źródeł, przynajmniej znaczniejszych. Poczynając od Zaświrza oba brzegi jeziora, szczególniej za chodni, są płaskie; lasy nikną i tylko gdzie niegdzie znajdują się niewielkie gaje. Ż płn. końca jeziora wychodzi ruczaj uchodzący do Straczy, wypływającej z jez. M. i W. Szwakszta, oraz drugi ruczaj, łączący jez. Ś. z jez. Głuchem i Świniszcze. J. Krz. Świr 1. mko na płn. zchd brzegu jez. t. n. , pow. święciański, w 4 okr. pol, gm. i okr. wiejski Świr, odl o 42 w. od Święcian a 84 w. od Wilna, ma 1643 mk. ; własność po części skarbu, po części Jerzego Byszewskiego. W 1859 r. było tu 119 dm. , 589 mk. ; w 1865 r. w części skarbowej 107, w części zaś Byszewskiego 42 dusz rewiz. ; w 1866 r. 133 dm. , 640 mk. 14 prawosł, 152 katol, 6 ewang. , 58 starowierów, 405 żydów, 5 mahom. . Posiada kościół katol paraf. , 2 domy modlitwy żydów. , browar, młyn wodny, fabrykę sukna, zarząd gminy, biuro sędziego pokoju i inkwirenta sądowego, st. poczt. te legraf. Targi odbywają się co święto, jarmarki zaś 7 razy do roku. Kościół paraf. , p. wez. św. Mikołaja, fundował w 1452 r. ks. Jan Świrski. Zrazu drewniany, kosztem kś. Gaspra Jasińskiego, proboszcza miejscowego, i za pomocą Fabiana Koziełło, chorążego oszmiańskiego, w 1653 r. został wymurowany. Parafia katol, dekanatu świrskiego, ma 10590 wiernych. Kaplice w Dubrowlanach, Szemetowszczyźnie i Straczance. Dawniej filia w Zaświrzu u karmelitów. Dekanat świrski, dyec. wileńskiej, ma 44980 wiernych w 10 parafiach Ś. , Wojstom, Niestaniszki, Kobylniki, Świranki, Żodziszki, Kiemieliszki, Konstantynów, Daniuszew, Kluszczany dawniej 12; prócz wymienionych jeszcze Wiszniow i Żeladź. W skład okręgu wiejskiego wchodzą mka Ś. i Zaświrz, wsi Bogadźki, Dubniki, Karki, Kluczatki, Kurkułu, Łukaszewicże, Nowosiołki, Oleszki, Sielewicze, Straczany, Szymaki, Wołodźki; przysiółki Iwanówka i Krugliszcze, oraz zaśc Bielkiszki, Budziszki, Gliniszcze, Jacynki, Niecki, Niwie, Tuszcza, Worowiec, w ogóle w 1865 r. 707 dusz rewiz. b. włośc, skarbowych i 63 osadników w. ruskich. Gmina, należąca do 2 okr. pok. do spraw włośc, oraz do 3 rewiru konskrypcyjnego, składa się z 4 okręgów starostw wiejskich Ś. , Bolkowszczyzna, Konstantynowo i Olszewo, ma 52 miejsc zamieszkałych, 396 dm. i 5123 mk. włośc. Na zachód ód mka, na wysokim wzgórzu, jest dwór, także S. zwany, w pierwszej jeszcze połowie b. wieku własność podupadłej zupełnie rodziny ks. Świrskich. Nad mkiem wznosi się na kilkadziesiąt stóp wysoka, ręką ludzką usypana góra, a wierzchu płaska, na której wznosił się niegdyś zamek książęcy. Założycielem Ś. miał być w XIII w. Dowmont, ks. litewski, syn Romunta. W XVI w. razem z okolicisnemi wsiami dziedzictwo ks. Świrskich, sprzedane z czasem Radziwiłłom, wróciło znowu do Świrskich, aż w końcu z zupełnym upadkiem tej rodziny wyszło z ich rąk. Około 1570 r. , kiedy wszystka prawie szlachta okoliczna przyjęła wyznania helweckie, i sami Świrscy Świny Pieńki