w Zeitschr. d. Westpr. Gesch. Ver. , 1866; Bauund Kunstdenkm. der Provinz Westpreussen str. 336 355, plany i rysunki; Borck Echo sepulchralis II, 553 586; Utracone kościoły przez ks. Fankidejskiego 271 278. Kś. R. Frydrychowicz, Świecie 1, niem. Schweiz, dok. Poln. Schweiz, Schwecze, Schwiecie, wś, pow. grudziądzki, nad rzką Lutrzyną, posiada. agenturę poczt. od 1889, szkołę ewang. , 1021 ha 759 roli, 63 łąk, 2 lasu; par. kat. Linowo. W 1885 r. było 65 dm. , 136 dym. , 654 mk. 165 kat. , z których na wyb. Małe Świecie przypada 13 dm. , 91 mk. , na Lemaństwo dm. , 29 mk. O okopie starożytnym w Ś. wspomina Dr. Lissauer ob. Objaśn. do mapy archool. Prus Zach. , str. 9. Za czasów krzyżackich należała wś do komturstwa radzyńskiego. R. 1404 nadaje w. m. Konrad v. Jungingen mieszkańcom Pol. Świecia 50 włók na prawie chełm. , między niemi 2 1 2 wlóki i 3 morgi lasu. Granica ciągnie się od lisnowskiego mostu wzdłuż granicy słupskiej do Rychnowa, ztąd do Nowego Młyna. Nadaje im także łąki podle wsi, do wymienionych 50 wł. nie policzone, wreszcie wolne pastwisko w lesie, drzewo na budowlę do poprawy mostu. Żaden owczarz dworski nie ma pasać na ich pastwiskach; 4 włóki z tych 50 i sołectwo ma posiadać Andrzej Grimmer, wolne od czynszu i tłoki; od reszty 46 włók będą co rok na św. Marcin płacić po pół grzyw, i po tury i tłokę czynili jak inne wsi. Także 2 3 kar sądowych wpływać będą do kasy państwowej, a 1 3 sołtys pobierać będzie. Sołtysowi służy wolna rybitew w stawie młyńskim przy Nowym Młynie małemi narzędziami dla własnego stołu. Dan w Radzynie w niedzielę przed św. Elżbietą. Za czasów krzyżackich znajdował się w Ś. kościół. Księga szkodowa z r. 1414 opiewa, że cała wś wówczas zgorzała, z wyjątkiem kościoła; zabrano tylko dzwon jeden, kielich i brewiarz. Stratę kościoła obliczono na 30 grzywien, stratę włościan na 2000grz. ; 20 ludzi zostało uprowadzonych lub zabitych; 26 posiadeł było pustych. Odtąd brak wiadomości o kościele. Regestry czynszowe z r. 1438 donoszą Pol. świecie ma 46 włók, między temi 20 osiadłych; przynoszą 10 grz. ; 2 karczmy czynszują po 2 grz. ; r. i446 było osiadł. 29 wł. R. 1650 potwierdza Jan Kazimierz Janowi Grzembskiemu wolne sołectwo, tak samo r. 1703 August II Janowi Szewe, który miał i prawo warzenia piwa i wolne pastwisko dla 300 owiec. Adam Szewe około r. 1749 utracił sołectwo, które objął ssta Tomasz Czapski; i reszta posiadeł była wydzierżawiona mocą kontraktu staroscini Konstancyi Czapskiej z d. 12 maja 1742 na lat 40. Włościanami byli wówczas Andrzej Manke, Chrystyan Drews, Michał Nickel, Marcin Ueberscheit, Jan Reich, Hermann Maschke, Hermann i Jerzy Blume, Chrystyan Herzberg, Krzysztof i Jan Bralentin, Hermann Stahnke i karczmarz Chrystyan Nitz. Dzierżyli 28 1 2 włók i płacili a 30 fl. razem 855 fl. Tak opiewa lustr. z r. 1765. Wizyt. Strzesza zaś z r. 1667 72 pisze Villa świecie regalis ad capitaneatum spectans cmethones habebat decem cum sculteto; scultetia desolata et possessiones cmethonum pag. 456. Mesznego pobierał proboszcz linowski po pół korca żyta i tyleż owsa od włóki osiad. Wizyt. Potockiego, str. 807. Spadkobiercy Adama Szewe Józef i Jadwiga ur. Szewe Szczepańscy odzyskali drogą sądową sołectwo. R. 1831 nastąpiło uwłaszczenie U czynszowników, którzy za to zrzekli się wolnego drzewa. Młyn postawili Krzyżacy już w. XIV w. i wydali go na czynsz. Według regestrów czynszowych dawał młynarz 5 łasztów zboża, podczas kiedy inne młyny zamkowe w komturstwie płaciły tylko 3 lub 4 łaszty. Nowy przywilej wystawił Zygmunt I w Gdańsku młynarzowi Jakubowi, nadając na prawie dziedzicznem młyn wraz z 4 włók. i wyspą, która się w Młynówce utworzyła. Za to powinien co rok 3 łaszty zboża do zamku odstawiać, pomagać przy naprawianiu mostów w starostwie jako i bram zamkowych. Miał oprócz tego wolną rybitwę dlą własnego stołu, prawo warzenia piwa, wystawiania dwóch sieci na zające w radzyńskich lasach i prawo sprzedaży swego majątku i przywilejów. R. 1646 był młyn bez posiadacza, dlatego nadaje go Władysław IV młynarzowi Engelbrecht Weiss. R. 1738 znów ta osada młyńska jest pustą. Staroscini Czapska nadaje ją na 40 lat od r. 1743 młynarzowi Adamowi Richter w dzierżawę, za czynszem 300 fl. ; udziela mu także prawo warzenia piwa i gorzałki dla własnej potrzeby. Młyn miał 2 ganki dla mąki i 2 dla kaszy. R. 1780 dostaje młyn Marcin Splittgarb w wieczystą dzierżawę; zakupne wynosiło tal. 60 gr. , roczny czynsz od 4 wł. roli 31 tal. 18 gr. , czynsz wodny 6 tal. , kontrybucya tal. 71 gr. 10 fen. Oprócz tego zobowiązał się nabywca wciągu roku wystawić na własny koszt nowy, murowany młyn; na budowlę dostał z królew. lasu 3 sztuki drzewa dębowego i 234 sztuk sosnowego. Obecnie obejmuje 08. młyńska 24 wł. 21 mr. 2. Ś. , folw, , tamże, 309 ha 233 roli orn. ,. 51 łąk; st. kol. Linowo 6, 5 klm. odl. ; 1885 r. 9 dm. , 19 dym. , 102 mk. 24 kat. ; sprzedaż masła do Berlina. Folw. ten za czasów krzyżackich około r. 1390 założony, należał do zamku radzyńsjkiego. R. 1391 stało tu 33 koni pocztowych, 51 źrebców, 39 sztuk rogatego bydła, 400 owiec,

Świecie