wzmiankujący o konsekracyi kościoła N. M. Panny przez bisk. kujawskiego Stefana ob. P. U. B. V. Perlbach, Nr. 9, str. 7. Z tego dokumentu można wnioskować, że zamek książęcy a obok niego i jakaś osada już przedtem istniały. R. 1112 zdobył Krzywousty najprzód Wyszogród pod Świeciem, a potem dalej się posunąwszy, jeszcze inny większy zamek Inde progrediens obsidione castrum aliud circamivit. Illud namque castrum cum majori labore prolixioriq ue dilatione Bolezlaus expugnavit gui plures ibi et fortiores pugnatores locumque munitiorem assułtu bellico exprobavit; ob. Ser. rer. pruss. . I, 752. Zdaje się, że należy to odnosić do zamku świeckiego, który pierwotnie stał na wzgórzu, na lewym brzegu Czarnej Wody gdzie dziś zakład dla obłąkanych. Dopiero gdy r. 1242 Krzyżacy zdobyli na Świętopełku zamek sartawicki na lewym brzegu Wisły, książę pragnąć być panem żeglugi na Wiśle, przeniósł r. 1245 zamek z góry na dół, czemu Krzyżacy daremnie przeszkodzić usiłowali ob. Ser. rer. Pruss. , I, 77. Zamek ten stał w pobliżu miejsca, gdzie później Krzyżacy wystawili nowy. Krzyżacy dopiero nadali rzeczce Czarnej Wodzie jej bieg dzisiejszy, przenieśli także miasto z góry na dół. Roku 1309 d. 20 września zdobyli Krzyżacy zamek świecki po oblężeniu i zniszczyli takowy Anno 1309 Swecza castrum fuit circumvallatum et destructum, Script. rer. pruss. III, p. 63. Na tem miejscu stanął za w. mistrza Dyteryka v. Altenburg 1335 41 nowy murowany, którego szczątki do dziś się zachowały. o istnieniu miasta za książąt pomorskich nie ma wiadomości, dopiero r. 1310, podczas pertraktacyi zakonu z margrabiami brandeburskimi, dowiadujemy się, że ci ostatni ustępują zakonowi za 10, 000 grzyw, castra et civitates Danch t. j. Gdańsk, Dersoviam atque Sweczam ob. P. U. B. v. Perlbach, Nr. 685, str. 603. Przy zdobyciu zamku r. 1309 nie ma o mieście wzmianki. Dopiero r. 1338 d. 25 lipca otrzymało miasto od w. mistrza Dyteryka v. Altenburg list nadawczy na prawie chełmiń. Dokument ten naprzód opisuje granice miasta, między któremi są wymienione Czarna Woda, Przechowo, Nowy Młyn, Kozłowo, Konopat, Sulnowo, Skarszewo i Wiąg, potem nadaje w. mistrz miastu poblizkie kępy na Wiśle, dalej 10 włók przy Drozdowie, czynsz ze Sulnowa, obejmującego 29 włók, dalej połowę czynszu od jatek rzeźnickich, piekarskich, łazienek i kramów. Zakon zastrzega sobie zakładanie młynów i stawów w obrębie granic miejskich jako i kopanie gliny. Ogrody i łąki, do pojedynczych posiadeł należące, nie mają być ani oddzielane, ani sprzedawane. Miasto otrzymuje prawo łowienia ryb w Czarnej Wodzie, wybierania sołtysa, burmistrza i radnych; z kar sądowych przypadną dwie części zakonowi, trzecia sędziemu. Kościół N. M. Panny i św. Stanisława dostają tylko 1 włókę i 2 mr. łąk, a w mieście plac o 2 posiadłach. Zwykle dostawał prob. 4 włóki. Nowy wilkierz lub prawa wolno miastu tylko za zezwoleniem zakonu ustanawiać. Dan w Malborku w dzień św. Jakuba. Między świadkami jest i komtur świecki Conrad v. Brunsheim ob. Wegner Ein Pommersches Herzogthum, II, 81 87. Wówczas leżało miasto jeszcze na wzgórzu, po lewej stronie Czarnej Wody, gdzie dziś mieści się Nowe Miasto. Przeniesienie na dół nastąpiło między r. 1338 1375, bo w tym ostatnim roku zaczęli mieszkańcy budować mur naokoło miasta, który w części jeszcze dotąd istnieje. Według starej kroniki świeckiej nawiedził miasto wielki pożar, po którym przenieśli się mieszkańcy na dół, na płd. . od zamku. Na górze pozostały jeszcze niektóre zabudowania, mianowicie kościół N. M. P. Na jego miejscu stanął w XVII w. klasztor bernardyński. Zmiana ta była dla miasta korzystna, gdyż Czarną Wodą spławiano dużo drzewa Puść się do Świecia, pisze Klonowicz Flis, aż pod samą bronę, Tamże też rzeczka co nią pławią lasy Po wszystkie czasy. ale dla nizkiego położenia, powodzie wielkie wyrządzały szkody. Jako lata w tym względzie pamiętne wymieniają r. 1379, 1445, 1540, 1674, 1745 d. 28 marca i 1816 d. 2 lut. R. 1855 stała woda 23 stóp i 11 cali nad zerem, tak że przez dosyć wysoko położony rynek wielkie łodzie rybackie wygodnie przechodziły. W skutek tego zezwolił Fryderyk Wilhelm IV na przeniesienie miasta na dawne miejsce, i udzielił na to 20, 000 talarów. zapomogi. Translokacya nastąpiła zwolna. W 1847 r. pobudowano sąd, potem inne budowle; między r. 1877 1881 stanął nowy ratusz i reszta domów. Na Starem Mieście znajduje się fara. ruiny zamku krzyżackiego, resztki muru miejskiego i kilka domów mizernych. Po bitwie pod Grunwaldem zajęli Polacy tylko miasto, zamek pozostał w ręku Krzyżaków. Za szkody w wojnie tej poniesione wynagrodził w. mistrz mieszczan przez nadanie im folwarku Nowegodworu, obejmującego 13 1 2 włók, których podział między mieszczan nastąpił r. 1419, podczas kiedy dopiero r. 1424 w. mistrz Paweł v. Russdorf wydał przywilej. Pożar zniszczył miasto r. 1430. Na odbudowanie udzielił w. mistrz roku następnego 180 grzywien. W 13 letniej wojnie 1454 66 zajęli Polacy zamek świecki Ser. rer. Pruss. , IV, 506, atoli r. 1455 d. 10 lipca Krzyżacy miasto szturmem zdobyli l spalili. R. 1460 d. 11 listop. zdrajca jakiś

Świecie