dowań i ogród za kościołem oddane zostały dla domu obłąkanych. W dużym ołtarzu znajduje się za zasuwą cudowny obraz. N. Maryi Panny, na płótnie malowany. Tło wyłożone jest czerwonym aksamitem. Obraz ten był własnością pewnej rodziny kupieckiej w Gdańsku, która po przyjęciu reformacyi sprzedała go szlachcicowi polskiemu z ziemi sandomierskiej, przybyłemu dla sprzedaży pszenicy. Kupiec żądał tyle pieniędzy, ile na całym obrazie się zmieści. Nowy nabywca miał zawieźć obraz do Świecia, gdzie licznemi zaraz zasłynął cudami ob. ,, Cudowne obrazy przez kś. Fankidejskiego, str. 106 113. Umieszczono go w kościele św. Michała, prawdopodobnie tym samym, na którego miejscu stanął dzisiejszy kościół bernardyński. Dawniej posiadało miasto jeszcze kościołek na zamku książęcym. Zbudował go w końcu XII wieku ks. Grzymysław p. w. N. Maryi P. W r. 1198 w uroczystość św. Marcina d. 11 listop. konsekrował go bisk. kujawski Stefan. Obsługiwali kościół kapelani książęcia, których bywało niekiedy trzech do czterech. Jeden z nich pełnił zwykle urząd sekretarza nadwornego. Kościół ten istniał jeszcze w XV w. , następnie zaginął. Na jego miejscu stoi prawdopodobnie dzisiejszy pobernardyński. Na zamku krzyżackim znajdowała się też w płn. skrzydle, obok sali kapitulnej, obszerna kaplica, 80 stóp długa, 26 stóp szeroka, okien wysokich było z obu stron po 3 i jedno od wschodu nad ołtarzem. Łuki, w liczbie 37, pozawieszane na ścianach, przypominały rycerzom o gotowości do boju. W spisie urzędow, z r. 1438 podano między innemi, tablicę srebrną pozłacaną, w kształcie składanego ołtarzyka, z relikwiami, srebrną monstrancyę z relikwiami św. Katarzyny, 2 puszki kościane z relikwiami, 2 puzderka skórą pociągnione z relikwiami i 3 głowy różnych świętych. Jako kosztowności drogie podano krzyż srebrny mały, drugi krzyż srebrny wielki, 2 monstrancye wielkie miedziane i pozłacane i 3 srebrne kielichy z przyborami. Ornatów z różnemi dalmatykami naliczono coś 15, kap 7. Tytuł nosiła kaplica prawdopodobnie św. Katarzyny, ponieważ w skarbcu przechowywano, prócz wymienionej już relikwii, także obraz drewniany wyzłacany tejże świętej, wraz ze srebrnem pozłocistem kołem i takąż koroną ob. Utrac, kościoły. p. kś. Fankidejskiego, str. 276. Szpitale. W Ś. istniały oddawna trzy osobne szpitale paraf. W jednym, zwanym domkiem chorych, mieszkało 1686 r. 5 ubogich; należał kawał roli o 3 korcach wysiewu i połowa prowentu z kępy Jedwabki. Drugi wielki, liczył 1686 r. 12 ubogich. Posiadał łąkę na Wielkim Łęgu i drugą w Pieprzowych łąkach. W trzecim Słownik Geograficzny T. XI. Zeszyt 129. małym, przy kościele bernardynów, było 5 ubogich. Wszystkie miały swoich prowizorów ob. Wizyt. Madalińskiego z r. 1686, str. 706 i Szaniawskiego z r. 1710, str. 270. Dla braku uposażenia stopniowo podupadły. W 1863 r. dekretem biskupim zostały połączone w jeden, pod nazwą domu chorych i sierot p. w. N. M. Panny. Zarządza osobne kuratoryum ob. Klasztory żeńskie p. kś. Fankidejskiego, str. 251. Aż do r. 1877 obsługiwały szpital siostry miłosierdzia. Roku 1867 zakupiony został dla nich dom murowany, naprzeciwko kościoła pobernardyńskiego, z obszernym ogrodem. utrzymywały ochronę 100 dzieci, sierot miały 20 i szwalnię dla 30 dziewcząt. Później otworzyły szkółkę prywatną, do której uczęszczało około 80 uczennic. W przyległym starym szpitalu parafialnym pielęgnowały chorych. D. 1 kwiet. 1877 r. musiały opuścić zakład ob. Klasztory żeńskie p. kś. Fankidejskiego, str. 251. Zakład dla obłąkanych otwarty został r. 1855; pierwotnie dla 200 chorych urządzony; w r. 1877 było przeszło 400. W skład dekanatu świeckiego dyec. chełmińska wchodzą parafie Bysław, Pol. Cekcyn, Drzycim, Gruczno, Przysiersk, Jeżewo, Łąkie Polskie, LubiewOj Niewieścin, Osie, Świecie, Serock, Śliwice, Świekatowo i Topólno. Dziekanami byli 1611 Wawrzyniec Rynkowski, 1634 Tomasz Prusakowski, 1649 Albert Zawodzki, 1670 Stanisław Drozdowski, 1711 Jan Rolbiecki, 1722 Bartłomiej Pawłowski, 1730 Wawrzyniec Behm, 1766 Jan Mauszycki, 1848 Ignacy Jasiński, prob. w Grucznie. 1875 Juliusz Steinige, prob. w Jeżewie, 1890 Wojciech Block ob. Borck Echo sepulch. , II, str. 576. Dawniej istniały w dekanacie tutejszym jeszcze kościoły w Świętem par. , w Michalu fil. do Świętego, tak samo w Stwolnie, w Polednie par. , kościół na zamku w Świeciu, kościół św. Michała tamże, kaplica na zamku krzyżackim, wreszcie kaplice w Belnie, Parlinie, w Jasieńcu zamkowa, dalej w Łowinku, Brzeźnie, Szymkowie i Grabowie ob. Utrac, kościoły p. kś. Fankidejskiego, str. 271 280. Historya. Świecie należy do najstarszych miast Prus Zachodnich. Groby skrzynkowe napotykano tu często nad brzegami doliny nadwiślańskiej. R. 1884 znaleźli robotnicy, kopiący glinę w pobliżu cukrowni, dwa groby, zawierające 16 urn ob. Objaśn. do mapy, Ossowskiego, str. 37. Przez Ś. szła najstarsza droga etruskiego handlu; tu zapewne przeprawiali się kupcy przez Wisłę i udawali się przez bród na Ossie pod Słupem do wybrzeża bursztynowego w Sambii ob. Drogi handlowe, Sadowskiego, str. 55. Pierwszą wzmiankę o Ś. mieści wystawiony tu r. 1198 przywilej ks. Grzymysława, 42

Świecie