przez kś. FankidojKL Fr. ob. Cudowne obrazy skiego, str. 76 83. Swarzewska Kejia niom. Schwarzauer Kaempe północna z trzech kęp nad zatoką pucką, oddzielona od lądu dwoma rzeczkami przymorskiemi, od płd. Płutnicą, a od zach. Czarną ob. Pucka i Oksywska Kępa. Swarzcjdz 1. al. Grzymalóiu urzęd. Schwersenz miasto, w pow. poznańskim, o 10 kim. na wschód od Poznania, na wschodnim wybrzeżu jez. Swarzędzkiego, przy drodze żel. poznańskowrzesińskiej, na trakcie poznańskowarszawskim, w okolicy wzn. 91 do 99 mt. npm. Posiada kościół proŁ, synagogę, szkołę, st. dr. żel. , st. tel. , urząd pocz. 3rzędny, aptckę, lekarza, chirurga, towarzystwo pożyczkowo, 4 jarmarki do rolcu, 300 dm. , 721 rodzin, 3100 mk. 1440 płci męż. , 1660 żcńs. ; 1448 katol, 1078 prot. , 574 żyd. . S. jest Hicdzibą komisarza obwód, i urzędu stanu cywiln. Herb miasta składa się z dwóch herbów szlach. Łodzią i Grzymała na złotej łodzi brama o 3 wieżycach, w środku bramy rycerz z mieczem. Kościół katolicki stoi na obszarze wsi Swarzędza, a protestancki w mieście. Par. prot. liczyła w r. 1860 w 64 osad. 3438 dusz, obok 8354 katol. Dzieje kościoła podaje Posener Provinzial Blaetter 1846 r. , II, 06. Ludność zajmuje się handlem i drobnym przemysłem. W r. 1704 było tu 2767 mk, , między którymi 1501 żydów, 448 rzemieślników i 87 sukienników. W r. 1765 płacili żydzi 2048 złp. pogłównego. Jezuici poznańscy mieli w S. na synagodze 18500 złp. Około r. 1793 było w S. 356 dm. , 6 wiatraków i 2430 mk. 1277 żydów, posiadających 15000 tal. majątku kahalnego, 86 krawców, 73 sukienników, 39 szewców, 37 handlarzy, 36 płócienników, 26 mielcarzy, 25 kuśnierzy, 16 szynkarzy, 9 piekarzy, 8 guzikarzy, 7 muzykantów, po 6 rzeźników, młynarzy i golarzy, po 5 garncarzy i stolarzy, po 3 tabaczników, szmuklerzy, cieśli, bednarzy, ślusarzy, kowalów, garbarzy i kapeluszników, po 2 powroźników, mosięźników, szklarzy i oberżystów, jeden blacharz, farbiarz, tokarz, blachnierz, druciarz, iglarz, gwoździarz, siodlarz, kołodziej, kamieniarz, ceglarz, pończosznik, piornikarz, introligator, lekarz i aptekarz. Miasto miało 2000 tal. długu; utrzymywało 2 stróżów; dochody wynosiły 860 tal. a rozchody 804 tal. W r. 1809 było około 2500 mk. ; w 1811 r. 1797 mk. w 360 dym. ; 1821 r. 2309 mk. ; 1837 r. 2923 mk; 1840 r. 364 dm. i 3197 mk 862 katol. , 691 prot. , 1644 żydów; 1843 r. 369 dym. , 2968 mk; 1861 r. 3083 mk; 1871 r. 314 dm. , 2939 mk. 1152 kat. , 1008 prot. , 779 żydów. Miasto powstało na obszarze wsi S. około r. 1620. Zygmunt Grudziński, kalwin, dziedzic, zajął się prześladowanymi wówczas w Poznaniu żydami, sprowadził ich gromadnie do S. , gdzie im wybudował 36 domów, pozwolił założyć synagogę i cmentarz i prowadzić rękodzieła bez osobnej opłaty; zapewniwszy im opiekę, wyniósł tak zaludnioną część wsi do rzędu miast i nazwał ją Grzymało wem od herbu swego; następnie uzyskał w r. 1638 od króla Zygmunta III przywilej, nadający miastu prawo niemieckie i zezwalający na targi i jarmarki. Równocześnie lub też nieco później Grudziński dał przytułek prześladowanym w Poznaniu dysydentom; pozwolił im odprawiać nabożeństwo w kaplicy zamkowej, sprowadził pastora Niemca, wyznaczył mieJHce na założenie kościoła, cmentarza i szkoły. Miasto Grzymałów stało się rajem dla żydów, miejscem pielgrzymki dla dysydentów. Sąsiedztwo nowej, rozwijającej się szybko osady miejskiej, stało się niewygód nem dla Poznania, który w r. 1627 obliczywszy poniesione stąd straty na 50, 000 tal. wytoczył woj. Zygmuntowi Grudzińskiemu proces o nieważność lokacyi Grzymałowa. Zabiegi mieszczaństwa były daremne; Grudzińskiemu przysądzono tę lokacyę. Odnośny dokument, spisany na zamku kurnickim w r. 1683 dnia 23 siej pnia, zdaje się być powtórzeniem pierwotnego, którego nie znamy. Kronika miejscowa zapisuje wielki pożar w r. 1656, łupiestwo Adama Szmigielskiego w r. 1704 i pobyt wojsk rossyjskich w r. 1707. Miasto Grzymałów miało wspólnych z wsią S. dziedziców; pierwsza z tych nazw poszła w zapomnienie, a druga przyczepiła się do miasta. Domena Swarzędz złożyła się z nabytej przez rząd pruski majętności swarzędzkiej i z innych dóbr zabranych, kościelnych, klasztornych i starościńskich, rozrzuconych w pow. poznańskim i średzkim; składały ją w r. 1843 następujące osady Baranów, Bcrdychów, Biskupice, Bociniec, Borowa Karczma, Borówko, Borowy Młyn, Bugaj, Buszkowiec, Czapury, Czerlejnko, Czerlojno, Czerwonak, Darmosz, Dębina, Garaszewo, Garby, Giecz, Glinka, Główno, Góra, Gortatów, Gruszczyn, Hamry, Heinrichsau, Jagodno, Janikowo, Janków z młynem, Jasień, Jerzykowo wieś i holendry, Jerzyn, Jerzyńskie holendry Bitterfeld, Jezierce, Karolin, Kicin, Kliny, Kleszczewo, Kocanowo, Komandorya, Kostrzyn wieś, Koziegłowy, Krerowo, Krzesinki, Krzyżowniki, Kuracz, Łączny młyn, Łagiewniki, Libartowo, Łowęcin, Mała Górka, Maryopole, Marlewo, Mechowo z młynom, Michałowo, Minikowo, Nadolnik, Nadrożny młyn, Nowa Wieś, Nowy Dwór, Nowy Młyn, Obrzyca, Olszak Komandorski, Olszak Starościński, Opatówko, Paczkowo, Piotrowo, Pławce, Podarzewo wieś i holendry, Polska Wieś i Forbach, Poświę

Swarzewska Kępa