skim na Wierzbołów a Niemnem, dzisiejsze powiaty władysławowski, wyłkowyski i maryampolski, wcześniej się zaludniły, dzięki żyznej glebie, zachęcającej do pracy rolniczej, i łatwemu zbytowi produktów. W XVII w. dopiero zaczyna się kolonizacya wyżyny pojezierza dzisiejsze powiaty suwalski, sejneński, kalwaryjski. Powstają tu dwa ważne ogniska religijne i centry, wyższej kultury klasztor kamedułów w Wigrach od 1800 r. siedziba biskupa, którego działalności kolonizatorskiej zawdzięczają swe powstanie Suwałki i klasztor dominikanów w Sejnach, ze szkołami klasztor 1602, szkoły 1768 r. , katedra biskupia 1822 i seminaryum 1834 r. . Jak klasztor kamedułów w Wigrach dał początek głównemu miastu tego obszaru Suwałkom prawo miejskie 1720 r. , tak znowu klasztor maryanów na pograniczu puszczy preńskiej i kowieńskiej w os. Staropole, założony 1765 r. , był zawiązkiem Maryampola prawo miejskie 1792 r. . Kościelnej fundacyi zawdzięcza też swój początek Kalwarya 1640 r. . Rozwój Władysławowa wiąże się z klasztorem karmelitów, który powstał z fundacyi królowej Cecylii Renaty współcześnie z założeniem miasta, nazwanego od imienia króla r. 1643. Większą część parafii obecnie istniejących utworzono dopiero w ciągu XVIII w. Jak widzimy, średnie wieki przypadły dla tych okolic na wiek XVII i XVIII. Po 1795 r. obszar ten dostał się pod panowanie pruskie i stanowił do 1807 r. część departamentu białostockiego. Liczne starostwa przeszły z rąk dotychczasowych posiadaczów na własność rządu. W ówczesnym pow, mary ampolskim było w 1800 r. 30 folwarków, 731 wsi i 129 osad oddzielnych młyny, karczmy, ogółem 5608 dymów królewskich; w pow. kalwaryjskim 78 folw. , 488 wsi, 17 osad, 5835 dym. ; w pow. wigierskim 66 folw. , 416 wsi, 28 osad i 5908 dym. Wliczono tu i dobra poklasztorne i kościelne, zabrane przez rząd pruski. Bobra te rozdzielone zostały na 53 domen i częściowo wydzierżawione. Większa część tych dóbr została po 1831 r. w formie donacyi i majoratów ponadawana przez rząd wyższym wojskowym i cywilnym dostojnikom. Własnością rządową pozostały tylko lasy. W 1850 r. na obszarze ówczesnej gubernii augustowskiej było 1, 007, 358 mr. lasu, w tem 477, 000 mr. lasów prywatnych. 6, 580 mr. miejskich, resztę stanowiły lasy rządowe. W 1872 r. na ogólną liczbę 3403 wsi było 2065 dawnych wsi rządowych. Wskutek takich stosunków średnia własność nie mogła się rozwinąć. Za księstwa warszawskiego część departamentu białostockiego weszła w skład departamentu łomżyńskiego, a obwód białostocki został r. 1807 przez Prusy ustąpiony Rossyi i włączony do, gub. grodzieńskiej. Po utworzeniu królestwa polskiego departament łomżyński zamieniony został r. 1816 Ba województwo augustowskie, przemianowane 1837 r. na gubernią. Bibliografia. Holschego Geographie u. Statistik. 2 t. , 1800, Berlin; Aleks. Połujański Wędrówki po gub. augustowskiej Warszawa, 1859; tegoż Opisanie lasów król polskie go II, 333 i nast. ; Mizierowicz Album Augustowskie Wilno u Zawadzkiego, 1857 r. 6 widoków i Przegląd Augustowski. Obszerny opis gubernii, z widokami fotograficznemi Suwałk, Dowspudy, jez. Szurpiły, mieści Pamiatö. kniżka gub. suwalskiej za r. 1872, wydana w Suwałkach pod redakcyą Michała Kirkora, sekretarza rządu gubernialnego. Spis miejscowości ułożony powiatami, podała Pam. kniżka z 1878 r. Sprawozdania z poszukiwań gieologicznych dokonywanych przez ks. Giedroycia w r. 1878 i 1883 Pamiętnik fizyogr. , t. VI z r. 1886. Opis gubernii dostarczył F. Uśc. z Maryampola; danych do opisu Suwałk R. Wierzb, z Suwałk; opisy miasta, powiatu, układ powierzchni i historyą obszaru opracował Br. Ch. . Su watki 1. Stare folw. i S. Nowe al. SuwaieczM, folw. , pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Kalwarya odl. 5 w. . S. Stare mają 4 dm. , 16 mk. ; S. Nowe 5 dm. , 22 mk. W 1827 r. 10 dm. , 46 mk. 2. S. , wś, pow. włady sławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 19 w. , ma 5 dm. , 50 mk. W 1827 r. 5 dm. , 48 mk. 3. S. , wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki odl. 6 w. , ma 28 dm. , 134 mk. W 1827 r. 9 dm. , 54 mk. Suwały 1. al. Na Smvaiach grupa domów w Porudeńku, pow. jaworowski. 2. S. , folw. w Porudnem, pow. jaworowski. Su warto wOj wś, pow. rossieński, gmina Kielmy, o 31 w. od Rossień. Suwczyna ob. Sufczyna, Suwehnen al. JudjahrBartel, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kinten; 64 dm. , 270 mk. , 225 ha. Suwejdziszki, wś i zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Wirbaliszki, o 81 w. od Wiłkomierza. Suwejki, sioło, pow. nowoaleksandrowski, o 20 w. od Nowoaleksandrowaka. Suwcjnie, zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Kupiszki, o 95 w. od Wiłkomierza. Suwejniszki 1. mko nad rzką Nieretką, pow. nowoaleksandrowski, w 5 okr. pol. , o 80 w. od Nowoaleksandrowska, w 1859 r. 14 dm. , 53 mk. , kościół kat. fil par. Poniemuń p. w. św. Jakuba apoat. , wzniesiony w 1863 r. przez parafian; szkoła żydowska. 2. S. , zaśc, pow. wiłkomierski, gm. Subocz, o 80 w. od Wiłkomierza.

Suwałki