wschod, części powiatu wynosi średnio. 700 j st. , wzrasta ono w miarę posuwania się W. kierunku zach. półn. W okolicy Suwałk wzn. przechodzi 800 st. , wreszcie w półn. zach. części powiatu występuje najwyższy taras wschodniej części wyżyny pojezierza, sięgający w okolicach Przerośli na płn. wschód od niej na granicy od Prus do 973 st. i przechodzący średnio 900 st. n. p. m. Wzniesienie to, rozciągające się też na obszarze przyległych powiatów gołdapskiego, stołupiańskiego i wylkowyskiego, pokryte jest licznemi jeziorami, z których największe Wisztyniec leży w pow. wyłkowyskim, a w pow. suwalskim Wiżajny, Wersele, Hańcza, Rospuda i cała grupa drobniejszych w okolicy Przerośli i Filipowa. Wody tego wyniosłego tarasu rozchodzą się w różnych kierunkach do trzech głównych rzek Pregoły, Niemna i Narwi Wisły. Szeszupa z dopływem swym Szyrwintą a ta z Liponą spływają z północnych stoków i dążą na północ do Niemna, Romin ta, Pisa i Węgorapa na obszarze Prus na zachód do Pregoły, Hańcza, opływająca taras centralny, od wschodu dąży ku płd. wsch. do Niemna, Rospuda zaś z płd. stoków zdąża ku płd. do Biebrzy a z nią do Narwi. Głównemi rzekami powiatu są Hańcza i Rospuda. Hańcza uprowadza w dolnym biegu wody wielkiej grupy jezior wigierskich. Ogólna powierzchnia jezior w powiecie wynosi przeszło 50 w. kw. W płd. zach. części powiatu, w dolinie Rospudy, średnie wzn. niewiele przechodzi 500 st. n. p. m. Spotykamy tu obszar piasków, zalegających południowe podnóże wału wyżyny jeziornej. Kamienistożwirowata gleba wyżyny jest również nieżyzną; najlepszą pod względem żyzności jest płn. wschodnia część powiatu. Liczne pojeziome kotliny mieszczą obfite pokłady torfu, którego eksploatacya odbywa się na przestrzeni 3477 mr. Rocznie dobywają do 150, 000 wozów, przy cenie od 5 50 do 7 rs. za 1000 cegieł. W znacznym obszarze leśnym, zwłaszcza w zach. połowie powiatu, lasy rządowe zajmują 18, 947 mr. i wchodzą w skład trzech leśnictw pomorskiego, suwalskiego i puńskiego. Głównem zajęciem ludności jest rolnictwo, polegające na uprawie kartofli, owsa i żyta. W 1878 r. wysadzono 46, 205 czetw. kartofli i wysiano 28, 694 oz. owsa, 24, 146 cz. żyta, 8410 cz. jęczmienia, 578 cz. pszenicy, 670 cz. gryki, 2367 cz. innych ziarn. Większych gospodarstw folwarcznych jest 7, mniejsze włościańskie są ubogie, z powodu nieurodzajności gleby, braku inwentarza. Bieda zachęcała do przemytnictwa, które tu było niedawno jeszcze wielce rozwiniętem i skłania ludność do opuszczania siedzib dla szukania chleba w innych stronach. Między zapisanymi do stałych ksiąg ludności jest 18 nieobecnych, gdy średnia cyfra dla całego królestwa wynosi 83. Przemysł fabryczny prawie nie istnieje. Dwie gorzelnie, trzy małe browary i kilka drobnych fabryk zatrudniają zaledwie kilkudziesięciu robotników i produkują za 100, 000 rs. około rocznie. Ludność powiatu wynosi 1890 r. 90, 414 42, 502 męż. , 47, 912 kob. , z tego na Suwałki przypada 16, 863. Co do wyznania, to główną masę ludności stanowią katolicy 71 5, prócz tego jest 2732 prawosł. , 8364 protest. , 18, 746 żyd. i 36 mahomet. w gm. Maćkowo. Oprócz zakładów naukowych mieszczących się w Suwałkach, znajduje się w powiecie 27 szkół początkowych w osadach i wsiach Aleksandrów, Błęda Blenda, Bród, Bakałarzewo, Filipów, Fornetka, Głęboki Rów, Jeleniewo, Kaletnik, Magdalenów, Maćkowo, Puńsk, Przerośl dwie szkoły, Pawłowo, Rakówek, Rutka, Smolany, Sobolew, Szypliszki, Wychodne, Wysoka Góra, Wierciechy, Wiżajny, Zarzecze, Zuśno, Żubryń. Pod względem kościelnym powiat stanowi dekanat t. n. , dyecezyi sejneńskiej, obejmujący parafie Bakałarzewo, Filipowo, Jeleniewo, Kaletnik, Przerośl, Puńsk, Smolany, Suwałki, Wigry i Wiżajny. Ogólna ilość katolików 75, 076. Pod względem sądowym powiat dzieli się na jeden okrąg sądu pokoju dla S. i cztery okręgi sądów gminnych 8. , Filipowo, Puńsk, Stara Hańcza. Pod względem administracyjnym powiat składa się z jednego miasta Suwałki i 16 gmin Andrzejewo, Czostków, Filipów, Hutta, Hańcza Stara, Jeleniewo, Kadaryszki, Kuków, Koniecbór, Maćkowo, Pawłówka, Przerosi, Sejwy, Wiżajny, Wólka, Zaboryszki, Pod względem archeologicznym ciekawemi są grodziska otaczające jezioro Szurpiły, nasypy w uroczysku Warupie pod Puńskiem i w leśnictwie Białorogi pod Suwałkami, przy tak zwanej Szwajcaryi. Suwalska gubernia, utworzona przy nowym podziale królestwa polskiego w r. 1867 z części dawnej gubernii augustowskiej, od której oddzielono obszar około 108 mil kw. , obejmujący nowe powiaty; łomżyński, mazowiecki, kolneński i szczuczyński, wchodzące w skład gubernii łomżyńskiej. Zajmuje ona płnooną część obszaru królestwa, sięgając północnym krańcem 55 6 szer. płn. Niemen oddziela obszar gubernii ze strony północy i wschodu od gub. kowieńskiej, wileńskiej i grodzieńskiej, na płd. zaś rzeki Biebrza i Netta od grodzieńskiej, od płd. zach. i zachodu graniczy z gub. łomżyńską i Prusami. Suchą granicę przerywają tu jezioro Wisztynieo oraz rzeczki Lepona, Szyrwintą i Szeszupa. Obszar gubernii przedstawia postać nioforemnego prostokąta, którego największa długość

Suwałki

800

347