puszczą, śród której mieściły się rzadkie nieludne osady Mazurów, Rusinów i Litwi nów, trudniących się wypalaniem smoły, hodowlą pszczół, pasterstwem i myśliwstwem Obszar puszczy leżącej w wojew. trockiem, pow. grodzieńskim otaczającej dzisiejsze S. , należał do dwóch królewskich leśnictw przełomskiego i perstuńskiego. Kolonizacya tych obszarów i rozdawnictwo części puszczy różnym panom litewskim i ruskim rozpoczyna się, o ile się zdaje, za Zygmunta I. Puszczę dzielono na kąty uhły. Jeden taki uhoł nadaje król 1514 r. Sopoćkom, od których przeszedł do Wołłowiczów. Kameduli, których klasztory 1613 r. na Bielanach pod Krakowem zaczynają się rozszerzać w Polsce w ciągu XVII w. , upatrzywszy w puszczy tej bardzo dogodne dla założenia swych pustelni miejsce, na wysepce śród jeziora Wigry, otrzymali od Władysława IV pozwolenie na wzniesienie klasztoru i kościółka na wyspie, którą otrzymali na własność. Zapewne prócz tego uzyskali wolny wręb w lasach i obszar pewien puszczy jako uposażenie. Wytrzebiwszy część lasu, założyli nad jeziorem wioski Magdalenów św. Magdaleny i Burdyniszki, zaludnione przez rzemieślników i robotników używanych do budowy pustelni i kościoła. Usługi jakie oddawali kameduli jako kolonizatorzy, szerzyciele kultury i pasterze dusz, wywoływały objawy uznania w formie nadań. Nietylko Jan Kazimierz potwierdził im przywileje 1667 r. , lecz poczynił nowe nadania w 1668 r. Wołowiczowie odstąpili im swą część puszczy. Wkrótce klasztor został panem rozległego obszaru na kilka mil wokoło. W szeregu osad nowo powstających koło klasztoru, pojawiają się w XVIII w. Suwałki, wieś zaludniona przez Mazurów i Podlasian, których osadzili tu kameduli, pozwalając użytkować z gruntów i puszczy, z obowiązkiem odbywania pańszczyzny dla dworu Żywawoda o 1 milę na płn. zachód od Suwałk. Zakładanie w tej okolicy na początku XVIII w, licznych miast Sejny, Krasnopol i Jeleniewo pobudziło kamedułów do rywalizacyi z sąsiadami. Centralne położenie S. sprzyjało zamiarom zakonników. Przeor ówczesny Ildefons wzniósł w osadzie drewniany kościołek i uzyskał od Augusta II przywilej lokacyjny z d. 26 kwietnia 1710 r. Dopiero jednak w 1715 r. kapituła zakonna uchwaliła, iż ludność osady uwalnia się od pańszczyzny, ustanowiła subdelegatem, z władzą wójta, sławetnego Symeona Podbielskiego i Antoniego Rowińskiego pisarzem, z władzą burmistrza. Mieszkańcy mieli wybrać dwu rajców i sześciu ławników. Wydzielono na miasto 300 placów i dano w uposażeniu 83 włók lasu do wytrzebienia, tudzież dwa uroczyska i 300 mr. nad jez. Krzywem pod uprawę i łąki. Osadnicy otrzymają drzewo z puszczy pod budynki i przez 7 lat będą wolni od opłat. Następnie płacić będą po 20 tynf. czynszu od włóki. Do nich też należeć będzie utrzymanie kościoła, kapelana i organisty. Dla żydów wyznaczono osobną ulicę. August II nadał miastu 1720 r. prawo magdeburskie. Apelacya od wójta szła do przeora. Miasto otrzymało targi tygodniowe, cztery jarmarki do roku i herb wyobrażający św. Romualda założyciela kamedułów i Rocha, przy trzech górach z krzyżem i koroną. Przytem król zwolnił mieszczan na lat 18 od podatków. Za rządów pruskich, gdy utworzono nową dyecezyą wigierską później sejneńską, której obszar wchodził poprzednio w skład dyecezyi wileńskiej, wtedy też i kościół w S. , będący filialnym kościoła w Wigrach, zamieniono na parafialny. W 1800 r. S. , miasto w pow. wigierskim pokrytym w połowie przez lasy, jest siedzibą landrata i sądu okręgowego a więc władz powiatowych, szwadronu czarnych huzarów, mających swe magazyny. Regularnie zabudowane, z wielkim rynkiem, na którym według Holsche go nic nie można było dostać, przedstawiało się porządnie. Miało 214 dm. i 1184 mk. żydów nie było wcale. Ponieważ dobra klasztorne zabrał rząd pruski, przeto i S. stały się miastem królewskiem. W 1802 r. utworzono w S. parafią ewang. augsburską. Za księstwa warszawskiego S. należą do departamentu łomżyńskiego. Po utworzeniu królestwa polskiego S. za staraniem Paca, dziedzica niedalekiej Dowspudy, wyznaczone zostały 1816 r. na stolicę województwa. Prefektura łomżyńska, zamieniona na komisyą wojewódzką augustowską, przeniosła swą siedzibę do S. , które, ze zmianą województw na gubernie, zostały od 1837 r. miastem gubernialnem. W 1820 r. założono nowy cmentarz z kaplicą drewnianą, którą zastąpiono 1853 r. piękną budowlą murowaną w stylu ostrołukowym z kamieni granitowych, z wieżą. W 1840 r. wzniesiono cerkiew parafialną murowaną. W 1857 r. otwartą została resursa. Suwalski powiat, gubernii t. n. , utworzony r. 1866 z części dawnego pow. augustowskiego 7 gmin i sejneńskiego 6 gmin, leży w środkowej części zachodniej połowy obszaru gubernii. Graniczy od płn. z wyłkowyskim i kalwaryjskim, od wschodu z kalwaryjskim sejneńskim, od płd. z augustowskim, na zach. z pow. gołdapskim i oleckowskim regencyi gumbińskiej w Prusach wschodnich. Obszar powiatu ma 2775 mil kw. czyli 13427 wiorst kw. al. 1528 klm. Zajmuje on przeważnie płasko wzgórze pojezierza bałtyckiego i część jego płd. stoków. Wzniesienie płn.

Suwałki